Κατοχικό δάνειο: Ανοιχτή πληγή 72 ετών

Ρώμη, 14 Μαρτίου 1942: Ιταλοί και Γερμανοί αποφασίζουν τη σύναψη του κατοχικού δανείου της περιόδου 1942 - 1944.





Τη συμφωνία υπογράφουν οι πληρεξούσιοι Ιταλίας και Γερμανίας στην Ελλάδα, Γκίτζι και Άλτενμπουργκ αντιστοίχως. Έτσι, ακριβώς από την επομένη 15η Μαρτίου, σαν σήμερα, 72 χρόνια πριν, ξεκινά μια μελανή ιστορία που παραμένει ανοικτή, μέχρι σήμερα.

Για την Ελλάδα τουλάχιστον, αφού η Γερμανία δεν συζητά. Το αίτημα της διεκδίκησης του κατοχικού δανείου, οι εκτιμήσεις για το ύψος του οποίου ποικίλλουν από τα 13 έως τα 54 δισ. ευρώ, χωρίς να συνεκτιμώνται οι ευρύτερες επανορθώσεις για τις εκτεταμένες υλικές ζημιές και τις απώλειες ανθρώπινων ζωών στα χρόνια της Κατοχής, μπορεί να έχει ισχυρή νομική βάση και η Ελλάδα δεν έχει παραιτηθεί, τυπικά, των αξιώσεών της. Άσχετα εάν στα πολλά χρόνια που μεσολάβησαν έως σήμερα οι πολιτικές ηγεσίες του τόπου για διαφορετικούς λόγους, είτε γιατί ήθελαν η Γερμανία να απορροφήσει μετανάστες, είτε επειδή επιζητούσαν πολιτική και οικονομική στήριξη, δεν επεδίωξαν μια συγκροτημένη διεκδίκηση.

Σήμερα, στα χρόνια του Μνημονίου, το θέμα του κατοχικού δανείου και των ευρύτερων πολεμικών επανορθώσεων, επανέρχεται δυναμικά στην επιφάνεια καθώς στην Ελλάδα ενισχύεται το αντι-γερμανικό αίσθημα, με βασικό επιχείρημα ότι η Γερμανία επέβαλε εξοντωτική λιτότητα στη χώρα, ωθώντας σε οικονομικό αδιέξοδο εκατομμύρια Έλληνες. Μάλιστα, με αφορμή την πρόσφατη επίσκεψη του Γερμανού Προέδρου Γ. Γκάουγκ στην Ελλάδα, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κ. Παπούλιας έδωσε σαφές στίγμα: Η Ελλάδα δεν παραιτήθηκε ποτέ των διεκδικήσεών της και απαιτείται η επίλυση του προβλήματος με την ταχύτερη δυνατή έναρξη των συνομιλιών. Χαρακτήρισε δε οξύμωρο η Ελλάδα να καλείται να υλοποιεί, άνευ συζητήσεως, επώδυνα προαπαιτούμενα και υποχρεώσεις και η Γερμανία να αρνείται όχι μόνο να συνομιλήσει αλλά και τη διεθνή διαιτησία.

Η ιστορία του δανείου
Σύμφωνα με ιστορικούς το ελληνικό κατοχικό δάνειο είναι το μόνο που δεν έχει διευθετηθεί. Η γεωστρατηγική θέση της χώρας που αποτέλεσε τη στρατιωτική βάση του Βερολίνου, του οποίου βασικός στόχος ήταν τα πετρέλαια της Λιβύης και της Μέσης Ανατολής καθώς και η ενίσχυση της άμυνας των Βαλκανίων, από τα οποία εξασφάλιζε η ναζιστική πολεμική βιομηχανία τεράστιες ποσότητες πρώτων υλών, προκάλεσε ακραία οικονομική αφαίμαξη στην Ελλάδα. Ιστορικοί, όπως ο καθηγητής Τ. Ηλιαδάκης, σημειώνουν πως ήταν τόσο ακραία η απαίτηση του Βερολίνου για υψηλή κεφαλαιοδότηση από την Ελλάδα που ακόμη και ο Γερμανός πληρεξούσιος για την Ελλάδα Γκ. Άλτενμπουργκ πίεζε το Βερολίνο να μειώσει τα έξοδα.

Μάλιστα, φέρεται να προειδοποιούσε από τις πρώτες μέρες το Βερολίνο για επερχόμενο λιμό, πρόβλημα που ενέτεινε τα φιλοαγγλικά συναισθήματα στη χώρα και εξωθούσε τον κόσμο στην Αντίσταση. Στο πλαίσιο αυτό, η συνδιάσκεψη της Ρώμης κατέληξε στη «λύση» του κατοχικού δανείου, ως δάνειο από την Ελλάδα προς τη Γερμανία και την Ιταλία.

Το γερμανικό χρέος

Μια αποτίμηση του κατοχικού δανείου επιχείρησε ο καθηγητής Ν. Χριστοδουλάκης. Χρησιμοποιώντας τρία εναλλακτικά μοντέλα αποτίμησης, οριοθετεί περίπου στα 13 δισ. ευρώ το μέσο όρο του οφειλόμενου ποσού προς την Ελλάδα, μόνο για το κατοχικό δάνειο. Υπολογίζει παράλληλα πως μια εύλογη αποζημίωση των θυμάτων θα ήταν της τάξης των 42 δισ. ευρώ, σε τιμές 2012 ενώ συνδέει το θέμα με τις τρέχουσες εξελίξεις στην οικονομία, κάνοντας λόγο για μια ευκαιρία διακανονισμού.

Δάνεια πληρώνουν και οι... φίλοι

Σήμερα, σε διπλωματικό επίπεδο, με δεδομένα, την αρνητική στάση της Γερμανίας, η οποία έχει ήδη δανείσει σημαντικά ποσά στην Ελλάδα στο πλαίσιο των δύο πακέτων στήριξης αλλά και την ευαίσθητη συγκυρία ενόψει κρίσιμων συζητήσεων για νέα ελάφρυνση χρέους, την αναγκαιότητα ή μη τρίτου δανείου και τους όρους που θα το συνοδεύουν, μια δυναμική κίνηση από την ελληνική πλευρά, δεν είναι εύκολο εγχείρημα. Σε κάθε περίπτωση και με δεδομένες τις ευθύνες και της ελληνικής πλευράς, αναντίρρητο είναι ότι η ναζιστική Γερμανία πέρα από τις τεράστιες απώλειες σε ανθρώπινες ζωές που προκάλεσε και στην Ελλάδα «έστιψε την οικονομία της χώρας σαν το λεμόνι», όπως φέρεται να είχε παραδεχθεί και ο ίδιος ο Ιταλός Γκίτζι. Το μεγάλο ερώτημα παραμένει εάν ποτέ θα υπάρξει η κατάλληλη συγκυρία αλλά και η πολιτική βούληση να διευθετηθεί το θέμα του κατοχικού δανείου, που εδώ και 71 χρόνια δεν βρέθηκε.

Όνειρο θερινής νυκτός ή ρεαλιστική διεκδίκηση;

Για το θέμα, έχει ήδη συνταχθεί, πρόσφατα, έκθεση του Αρείου Πάγου, που βρίσκεται στα χέρια της κυβέρνησης, στη βάση στοιχείων κυρίως από τα αρχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, σχετικά με τα νομικά περιθώρια των διεκδικήσεων της ελληνικής πλευράς. Από οικονομικής σκοπιάς το ντιμπέιτ για το ύψος του κατοχικού δανείου αλλά και το ευρύτερο θέμα των γερμανικών αποζημιώσεων για τις εκτεταμένες ανθρώπινες και υλικές ζημιές στα χρόνια της κατοχής είναι ιδιαίτερα σύνθετο, όσον αφορά στην ποσοτικοποίηση. Κυρίως για το ύψος των τόκων που θα πρέπει να καταβληθούν.

Το Εθνικό Συμβούλιο για τη διεκδίκηση των γερμανικών οφειλών προς την Ελλάδα έχει υποστηρίξει πως η Γερμανία εξακολουθεί να οφείλει κατοχικό δάνειο αξίας 3,8 δισ. δολαρίων, αγοραστικής αξίας 1938, που αποτιμώνται σήμερα σε 54 δισ. ευρώ, χωρίς τους τόκους. Μαζί με τις επανορθώσεις ανεβάζει το γερμανικό χρέος στα περίπου 160 δισ. ευρώ. Ο ιστορικός Χ. Φλάισερ, που έχει διερευνήσει εκτενώς το θέμα σε παλαιότερη συνέντευξή του είχε αναφέρει πως στα μέσα της δεκαετίας του 1970, στα υπόγεια των γερμανικών αρχείων είχε ανακαλύψει εκτενέστατο υπόμνημα της τράπεζας του Ράιχ. Βάσει αυτών με τη σημερινή αγοραστική αξία και χωρίς τόκους το χρέος υπολογίζεται περίπου σε 6 δισ. ευρώ. Πρέπει να σημειωθεί πως ειδικά για το θέμα των επανορθώσεων το 1960 η Ελλάδα έλαβε 115 εκατ. γερμανικά μάρκα από τη Γερμανία (60 εκατ. μάρκα έλαβε η Νορβηγία, 101 εκατ. η Αυστρία, 400 εκατ. η Γαλλία, 80 εκατ. το Βέλγιο, 16 εκατ. η Δανία, 125 εκατ. η Ολλανδία και 40 εκατ. η Ιταλία).

Με βάση τις διαρροές στον ελληνικό Τύπο απόρρητης έκθεσης για το θέμα που συνέταξε ο Άρειος Πάγος, το συνολικό ύψος του δανείου που καταβλήθηκε από την Ελλάδα στις δυνάμεις κατοχής, μέσω της ΤτΕ, αναγράφεται στην έκθεση του διοικητή της ΤτΕ έτους 1947. Εκεί φέρεται ότι ανήλθε, καθ' όσον αφορά τη Γερμανία, σε 215,6 εκατομμύρια δολάρια του τέλους 1944. Η ΤτΕ υπολόγισε, κατά μετατροπή, τη χρέωση της Γερμανίας σε λίρες Αγγλίας ως ανερχόμενη στο ποσό των 5,7 εκατομμυρίων χρυσών λιρών Αγγλίας. Σύμφωνα με τον Άρειο Πάγο το βασικότερο ζήτημα είναι αυτό των τόκων. Με βάση τη σύμβαση του 1942 τα ποσά του δανείου είναι άτοκα, ωστόσο η ύπαρξη άτοκων δανείων στη συγκεκριμένη περίπτωση ήταν προϊόν βούλησης αποκλειστικά και μόνον της Γερμανίας και της Ιταλίας χωρίς τη συναίνεση της Ελλάδας.

Όπως φέρεται να αναφέρει η έκθεση προκύπτει σαφώς ότι το κατοχικό δάνειο είναι ένα κανονικό δάνειο με καθαρά συμβατικό χαρακτήρα. Στην περίπτωση του κατοχικού δανείου, έχουν περάσει έως σήμερα πολλά χρόνια. Μπορεί να πει κανείς ότι ένα δικαστήριο θα αποφαινόταν ότι το διάστημα αυτό είναι αρκετό για την παραγραφή; Η προσήκουσα απάντηση πρέπει να είναι αρνητική, φέρεται να υπογραμμίζεται στην έκθεση.