Πάσχα Ελλήνων

Η λέξη Πάσχα προέρχεται από το εβραϊκό ‘πέσαχ’ που σημαίνει πλήγμα ή πέρασμα κατά άλλους και σύμφωνα με τις εβραϊκές γραφές αποτελούσε οικογενειακή γιορτή σε ανάμνηση της απελευθέρωσης των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο με την καθοδήγηση του Μωυσή και μέσω θεϊκής παρέμβασης.

Σύμφωνα με άλλους τα Πασχαλιάτικα έθιμα σχετίζονται με τη λατρεία του Άδωνι που σύμφωνα με την παράδοση στόλιζαν ένα ομοίωμα ανδρός και οι γυναίκες το μοιρολογούσαν.

Για τους ορθόδοξους το Πάσχα είναι η μεγαλύτερη εορτή της χριστιανοσύνης και στη χώρα μας εορτάζεται με μεγάλη κατάνυξη σε κάθε τόπο που φέρει και τα δικά του ιδιαίτερα έθιμα.



Η νηστεία της Σαρακοστής, το βάψιμο των αυγών τη Μεγάλη Πέμπτη, ως είθισται στις περισσότερες περιοχές, τα λαμπριάτικα κουλούρια και τσουρέκια που φτιάχνουν οι νοικοκυρές, η παραδοσιακή μαγειρίτσα και το σούβλισμα του οβελία την Κυριακή του Πάσχα αλλά και τα βεγγαλικά είναι τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του Πάσχα των Ελλήνων.

Στην ελληνική επαρχία και στα νησιά υπάρχουν ξεχωριστές παραδόσεις και έθιμα για τον εορτασμό του Πάσχα που κάθε χρόνο προσελκύουν πολλούς επισκέπτες.
Το σπάσιμο των σταμνών στην Κέρκυρα

Το πιο φημισμένο ίσως μέρος για τις μέρες αυτές είναι το νησί των Φαιάκων. Στην Κέρκυρα το Πάσχα είναι ένα ιδιαίτερο βίωμα για τους ντόπιους και τους επισκέπτες. Το πιο γνωστό κερκυραϊκό έθιμο είναι το σπάσιμο των σταμνών το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου μετά την πρώτη Ανάσταση του Κυρίου. Πρόκειται για ένα έθιμο που προέρχεται από τους καθολικούς οι οποίοι συνήθιζαν να πετάνε από το παράθυρο παλιά αντικείμενα για να τους φέρει καινούρια ο νέος χρόνος.

Καθ’όλη τη διάρκεια, βέβαια, της Μεγάλης Εβδομάδας, στο νησί υπάρχει ένα έντονο θρησκευτικό κλίμα που συνοδεύεται από τις συναυλίες εκκλησιαστικής μουσικής από τις φιλαρμονικές του νησιού. Γνωστό είναι, επίσης, το έθιμο της ‘μαστέλας’. Ένα μισοβάρελο στολίζεται με μυρτιές και κορδέλες και οι περαστικοί καλούνται να ρίξουν μέσα κέρματα "για το καλό". Με την πρώτη καμπάνα της Ανάστασης, κάποιος βουτάει μέσα στο βαρέλι για να μαζέψει τα κέρματα.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό του Πάσχα στην Κέρκυρα είναι το έθιμο του σεισμού, της αναπαράστασης δηλαδή του σεισμού που ακολούθησε, κατά τις γραφές, την πρώτη Ανάσταση του Χριστού.
Ανάσταση στα Κυκλαδονήσια

Τα φρεσκοασπρισμένα σπίτια και καμπαναριά στις εκκλησιές συνθέτουν το σκηνικό του Πάσχα στα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων όπου το Θείο Δράμα εορτάζεται με ευλάβεια και κατανυκτικές εκδηλώσεις.

Ένα από τα πιο ξεχωριστά έθιμα των ημερών στις Κυκλάδες είναι το ‘έθιμο της κούνιας’ που αναβιώνει στην Κύθνο και τη Μήλο. Την ημέρα του Πάσχα στήνεται μια μεγάλη ξύλινη κούνια στην οποία ανεβαίνουν αγόρια και κορίτσια. Με αυτό τον τρόπο ένας νέος ή νέα όταν κουνούσε κάποιον άλλο εκδήλωνε το ενδιαφέρον του ενώπιον όλου του χωριού. Στη Μήλο, επίσης, καίνε τον Ιούδα και έχουν το έθιμο του "μπαρουτιού". Στα χωριά Τριοβασάλο, Άγιο Γεώργιο και Πέρα Τριοβασάλο οι κάτοικοι διαγωνίζονται για το ποιος οικισμός θα πετάξει τις περισσότερες δυναμίτιδες.

Στην Πάρο, στη Μάρπησσα, το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής κατά μήκος της περιφοράς του Επιταφίου λαμβάνουν χώρα σκηνές από τη ζωή και τα Πάθη του Χριστού. Σ΄αυτές συμμετέχουν νέοι και παιδιά του χωριού, ντυμένοι με ρούχα εκείνης της εποχής.

Στη Σίφνο, τη Μεγάλη Πέμπτη, οι νοικοκυρές ετοιμάζουν τα παραδοσιακά "πουλιά της Λαμπρής". Πρόκειται για τα πασχαλινά κουλούρια, τα οποία πλάθουν σε αμέτρητα σχήματα έμψυχων και άψυχων, όπως ανθρωπάκια, ψάρια, λουλούδια, καλαθάκια, όλα στολισμένα με το παραδοσιακό κόκκινο αυγό. Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα σε ορισμένα χωριά του νησιού γίνονται 'τα τσούνια', ένα παιχνίδι ανά ζεύγη όπου με μια ξύλινη μπάλα οι παίκτες επιχειρούν να ρίξουν κάτω τα εννιά ξύλινα 'τσούνια'.

Με ιδιαίτερη κατάνυξη γιορτάζεται το Πάσχα και στη Φολέγανδρο όπου γίνεται τριήμερη περιφορά της εικόνας της Παναγίας με ομοβροντίες βεγγαλικών.
Το έθιμο της βούρνας στη Ρόδο

Στο νησί των Ιπποτών, το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης οι κάτοικοι ανάβουν τον καλαφουνό, μια μεγάλη φωτιά που συμβολίζει το κάψιμο του Ιούδα και η οποία πρέπει να παραμείνει αναμμένη έως την Κυριακή του Πάσχα.

Το Μεγάλο Σάββατο οι νεότεροι άνδρες του χωριού μαζεύουν ξύλα από το δάσος και ανάβουν φωτιά έξω από την εκκλησία. Σε αυτήν μικροί και μεγάλοι πετάνε το Μάρτη και κάνουν από μια ευχή. Στον Άγιο Ισίδωρο διατηρείται το έθιμο των βουρνών πουξεκινά το Μεγάλο Σάββατο και τελειώνει τη Δευτέρα του Πάσχα. Σε αυτό συμμετέχουν όλοι οι ανύπαντροι άνδρες του χωριού οι οποίοι πρέπει τις μέρες αυτές να τηρήσουν ορισμένους κανόνες. Το Μεγάλο Σάββατο οι Λεύτεροι φέρνουν κουτσούρους - μεγάλους κορμούς δέντρων - με τους οποίους ανάβουν τον καλαφουνό πριν την Ανάσταση και κρεμούν ένα ομοίωμα του Ιούδα στην πλατεία του χωριού.

Την ίδια ημέρα εκλέγουν το προεδρείο τους το οποίο θα είναι υπεύθυνο για το έθιμο και θα δικάσει όλους τους Λεύτερους την Λαμπρή Δευτέρα. Την Κυριακή του Πάσχα μετά την Δεύτερη Ανάσταση, όποιος συμμετέχει τελευταία φορά στο έθιμο, επειδή πρόκειται να παντρευτεί, βάζει φωτιά στον Ιούδα.

Τη Λαμπρή Δευτέρα γίνεται το δικαστήριο, που είναι και η αποκορύφωση του εθίμου. Το προεδρείο δικάζει έναν - έναν τους συμμετέχοντες και όσοι δεν τήρησαν τους κανόνες του εθίμου τους επιβάλλονται χρηματικές ποινές. Όσοι αρνούνται να πληρώσουν τους επιβάλλεται η εσχάτη των ποινών, που είναι η βουρνα δηλ. τους ρίχνουν σε μία γούρνα με νερό, ενώ τα χρήματα που συγκεντρώνονται δίδονται για κοινωφελείς σκοπούς.

Στο νησί της Αποκάλυψης, στην Πάτμο, μια ξεχωριστή παράδοση είναι η ανάγνωση του Ευαγγελίου σε επτά γλώσσες την ημέρα του Πάσχα καθώς και η αναπαράσταση του ‘Μυστικού Δείπνου’ σε κεντρική πλατεία της Χώρας.
Αερόστατα στο Λεωνίδιο και σαϊτοπόλεμος στην Καλαμάτα

Ένα από τα πιο ξεχωριστά έθιμα είναι αυτό που τηρείται στο Λεωνίδιο Αρκαδίας. Εκεί το βράδυ της Ανάστασης πετούν μικρά αυτοσχέδια αερόστατα στον ουρανό. Σύμφωνα με την παράδοση, τη στιγμή της Ανάστασης επικρατεί πάντα νηνεμία άσχετα από τις καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν πριν.

Στην Καλαμάτα το Πάσχα γιορτάζεται με πολλά βεγγαλικά και αυτοσχέδιες δυναμίτιδες. Σε ορισμένα χωριά, όπως και στην πόλη καίνε τον Ιούδα με σαϊτοπόλεμο την Κυριακή του Πάσχα. Τα "μπουλούκια" - έτσι ονομάζονται οι ομάδες των σαϊτολόγων - αναβιώνουν το έθιμο που έχει τις ρίζες του στους απελευθερωτικούς αγώνες του ’21.
'Αυγομαχίες' στη Μακεδονία

Τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, στη Δημοτική Κοινότητα Κρηνίδων του Δήμου Καβάλας αναβιώνουν οι "αυγομαχίες". Μικροί και μεγάλοι παρουσιάζουν τα αυγά τους και ξεκινούν μια ιδιόμορφη μάχη τσουγκρίσματος. Νικητής είναι αυτός που θα έχει τα λιγότερα σπασμένα αυγά και άρα τα πιο δυνατά. Η προετοιμασία αυτής της γιορτής ξεκινάει εβδομάδες πριν, με τη συγκέντρωση των καλύτερων αυγών. "Αυγομαχίες" γίνονται τη δεύτερη μέρα του Πάσχα και στην Καστανούσα του δήμου Κερκίνης, στις Σέρρες. Το έθιμο αυτό είναι Ποντιακό και συμβολίζει την Ανάσταση του Κυρίου και τη σύγκρουση του καλού με το κακό.

Ανάσταση στο νεκροταφείο του Αγίου Γεωργίου κάνουν οι κάτοικοι της Κοζάνης. Συγκεντρώνονται γύρω από το μνήμα του νεκρού τους και με αναμμένη τη λαμπάδα περιμένουν το "Χριστός Ανέστη", ενώ δεν ξεχνούν ν' αφήσουν ένα κόκκινο αυγό στο μνήμα για να "χορτάσει" το χαμένο μέλος της οικογένειας.

Το δικό της χαρακτήρα έχει η Δευτέρα του Θωμά στους Σιταγρούς, όπου οι εκεί εγκατεστημένοι Πόντιοι συνεχίζουν πανάρχαια έθιμα των κοιτίδων τους, όπως επισκέψεις στα μνήματα, με διανομή κόκκινων αυγών και γλυκισμάτων και με τραγούδια, έθιμα με καθαρά αρχαϊκή μορφή και με συνακόλουθες μεταφυσικές δοξασίες και αντιλήψεις.