Τα μέτωπα του 2014 στην Ευρωζώνη

Στο κλείσιμο της χρονιάς (και της θητείας του στη Fed) ο Μπεν Μπερνάνκι έδωσε το εναρκτήριο λάκτισμα για την επιβράδυνση των ρυθμών εκτύπωσης δολαρίων και οι αναλυτές εκτιμούν ότι το τελευταίο τρίμηνο του 2014, αν όλα εξελιχθούν ομαλά, τα πιεστήρια θα σβήσουν. Μεγάλο ερώτημα αποτελεί πώς θα αντιδράσουν στα νέα δεδομένα όχι μόνο οι αγορές, αλλά και οι αναδυόμενες οικονομίες που έως τώρα επωφελούνταν από την απεριόριστη φθηνή ρευστότητα. Ήδη οι επενδυτές έχουν βάλει στο μικροσκόπιο τους «εύθραυστους πέντε», δηλαδή τις πέντε χώρες που εκτιμάται ότι είναι περισσότερο ευάλωτες στο tapering. Για την Ευρωζώνη, το μεγάλο στοίχημα είναι να αποτινάξει τον χαρακτηρισμό του «Μεγάλου Ασθενή» της παγκόσμιας οικονομίας που την συνόδευε την τελευταία διετία και να αποφύγει μια παρατεταμένη περίοδο στασιμότητας. Τέλος, έτος καμπής προμηνύεται το 2014 και για την Κίνα, καθώς το αναπτυξιακό της μοντέλο που στηρίζεται στις εξαγωγές φτάνει στα όριά του και στο Πεκίνο ευελπιστούν να επιτύχουν τη μετατόπιση του κέντρου βάρους της οικονομίας από την κάλυψη των εξαγωγικών αναγκών προς την εγχώρια ζήτηση, με τις μικρότερες δυνατές αναταράξεις... Η Ευρωζώνη, ο μεγάλος ασθενής της διεθνούς οικονομίας κατά την τελευταία διετία, βγήκε μεν από την εντατική φέτος, αλλά η ανάρρωσή της προδιαγράφεται μακρά και αβέβαιη. Το 2014 ξεκινά με συγκρατημένη αισιοδοξία ότι η περιοχή έχει αφήσει τα χειρότερα της κρίσης χρέους πίσω της, καθώς η υπόσχεση του προέδρου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μάριο Ντράγκι το καλοκαίρι του 2012 ότι θα κάνει ό,τι απαιτείται για να θωρακίσει το ευρώ στάθηκε ικανή για να απομακρύνει τον κίνδυνο κατάρρευσης του οικοδομήματος της ΟΝΕ. Χωρίς καν να δοκιμαστεί στην πράξη, το περιβόητο «whatever it takes» έθεσε τα θεμέλια για την ανάκαμψη των χρηματιστηρίων και των αγορών ομολόγων. Συνέβαλε επίσης τα μέγιστα στη βελτίωση του οικονομικού κλίματος, επιτρέποντας στην Ευρωζώνη να καταγράψει ρυθμούς ανάπτυξης 0,3% το β' τρίμηνο του 2013. Η έξοδος της περιοχής από την ύφεση επισφραγίστηκε από τα στοιχεία του γ' τριμήνου, ωστόσο η επιβράδυνση των ρυθμών ανάπτυξης στο 0,1% την περίοδο Ιουνίου-Σεπτεμβρίου προκάλεσε έντονο προβληματισμό, όσον αφορά τη δυναμική μιας ανάκαμψης που άρχισε να εξασθενεί με το... καλημέρα, εξαιτίας μιας σειράς παραγόντων, η αντιμετώπιση των οποίων αποτελεί ζητούμενο (και) για το 2014: 1 Η υψηλή ανεργία που εμφανίζει ενδείξεις σταθεροποίησης πάνω από το 12% (με τα ποσοστά στις περιφέρειας να είναι ακόμα μεγαλύτερα) και που κατά κοινή ομολογία δεν θα μειωθεί ουσιαστικά στο ορατό μέλλον. 2 Το βουνό του χρέους που πνίγει τις περισσότερες χώρες της Ευρωζώνης, καθώς η ύφεση (ή οι αναιμικοί ρυθμοί ανάπτυξης, όπου υπάρχουν) και ο επίμονα χαμηλός πληθωρισμός ακυρώνουν σε μεγάλο βαθμό τα αποτελέσματα της δημοσιονομικής προσαρμογής. 3 Η πιστωτική ασφυξία που πλήττει τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις της ευρω-περιφέρειας, προκαλώντας ισχυρούς πονοκεφάλους στην ΕΚΤ που προχώρησε σε δύο μειώσεις επιτοκίων κατά 25 μονάδες βάσης φέτος (οδηγώντας το βασικό επιτόκιο του ευρώ στο 0,25% από 0,75%), χωρίς να δει τη μείωση του κόστους του χρήματος να περνά στην πραγματική οικονομία και δη στις χώρες και τους κλάδους που το είχαν περισσότερο ανάγκη. Όσο για το 1 τρισ. ευρώ φθηνών τριετών δανείων (LTRO) που χορήγησε η ΕΚΤ (τέλος 2011-αρχές 2012), αυτό δαπανήθηκε στην πλειοψηφία του για την αγορά κρατικών ομολόγων και όχι για τη χρηματοδότηση παραγωγικών δραστηριοτήτων, ενισχύοντας τους δεσμούς τραπεζών και κυβερνήσεων που υποτίθεται ότι επιδιώκουν να σπάσουν οι κυβερνήσεις της Ευρωζώνης... Στο πλαίσιο αυτό, οι πράσινοι βλαστοί της ανάκαμψης θα χρειαστούν πολύ πότισμα για να ανθίσουν και τον ρόλο του... επίμονου κηπουρού θα κληθεί να παίξει και πάλι η ΕΚΤ, με τη λήψη νέων μέτρων τόνωσης της οικονομίας, όσο οι κυβερνήσεις παραμένουν προσηλωμένες στη συνταγή της σκληρής λιτότητας. Ιρλανδία-Πορτογαλία Η Ιρλανδία, η πρώτη από τις μνημονιακές χώρες που ολοκλήρωσε το τριετές πρόγραμμα διάσωσης προ ολίγων ημερών επιχειρείται να παρουσιαστεί ως success story της συνταγής αυτής, όμως η ομαλή χρηματοδότησή της από τις αγορές σε βάθος χρόνου δεν είναι δεδομένη και η εμπιστοσύνη των επενδυτών μπορεί να κλονιστεί και πάλι. To 2014 θα είναι κρίσιμη χρονιά για την Ιρλανδία, όπως και για την Πορτογαλία η οποία θέλει να πάρει σειρά και να αποχαιρετήσει την τρόικα το καλοκαίρι που λήγει το δικό της Μνημόνιο. Όμως, πολλοί αναλυτές πιθανολογούν ότι δεν θα επιτύχει τους στόχους της και θα χρειαστεί και δεύτερο πρόγραμμα βοήθειας, με τις σχετικές διαπραγματεύσεις να αποτελούν δυνητικό παράγοντα αναζωπύρωσης της κρίσης χρέους. Εκτός από την Πορτογαλία (και προφανώς την Ελλάδα...), ανησυχίες εκφράζονται για δυο από τις μεγαλύτερες χώρες της Ευρωζώνης, των οποίων ο οικονομικός ορίζοντας φαίνεται θολός: Ο λόγος για τη Γαλλία που κινδυνεύει να επιστρέψει σε τροχιά ύφεσης και βλέπει το χάσμα ανταγωνιστικότητας που την χωρίζει από τη Γερμανία να διευρύνεται και την Ιταλία που ακροβατεί σε τεντωμένο σχοινί, με τη δημοσιονομική της θέση να εμφανίζεται εξαιρετικά εύθραυστη και την κυβέρνηση Λέτα να καλείται να υλοποιήσει δύσκολες μεταρρυθμίσεις, προκειμένου να ανεβάσει ταχύτητα η οικονομία και να αναστραφεί η ανοδική τροχιά του δημόσιου χρέους. Η... στρεσαρισμένη ΕΚΤ Κατά κοινή ομολογία, όμως, ο μεγαλύτερος κίνδυνος που απειλεί την εύθραυστη ανάκαμψη της Ευρωζώνης το 2014 είναι οι αυστηροί έλεγχοι που θα διενεργήσει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στους 130 μεγαλύτερους τραπεζικούς ομίλους της περιοχής τους επόμενους μήνες προτού αναλάβει την άμεση εποπτεία τους στο τέλος του έτους, σηματοδοτώντας την ενεργοποίηση της Ενιαίας Αρχής Εποπτείας. Και τούτο διότι εάν τα αποτελέσματά τους επιφυλάσσουν δυσάρεστες εκπλήξεις για την κεφαλαιακή θέση των τραπεζών της Ευρωζώνης, θα αποκαλυφθούν τα επικίνδυνα κενά στο οικοδόμημα της τραπεζικής ένωσης και κυρίως στον δεύτερο πυλώνα του, τον Ενιαίο Μηχανισμό Εξυγίανσης/εκκαθάρισης τραπεζών, οι βασικοί άξονες του οποίου συμφωνήθηκαν την περασμένη εβδομάδα: Παρά τις πιέσεις της ΕΚΤ και πολλών κυβερνήσεων (Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία), για τη δημιουργία «κεντροποιημένου», αποτελεσματικού διχτύου ασφαλείας (κατά προτίμηση ο ESM) που να διασφαλίζει ότι τα προβλήματα των τραπεζών θα αντιμετωπίζονται σε επίπεδο Ευρωζώνης ως έσχατη λύση εάν οι εθνικές κυβερνήσεις αδυνατούν να καλύψουν τα κενά, πέρασε η σκληρή γραμμή της Γερμανίας που ανέβαλε για το... 2025 την όποια αμοιβαιοποίηση του κόστους των τραπεζικών διασώσεων και μέχρι τότε στέλνει τον λογαριασμό στους πιστωτές των τραπεζών και τις εθνικές κυβερνήσεις. Έτσι, παρότι τα stress tests της ΕΚΤ έχουν χαρακτηριστεί ως η τελευταία ευκαιρία για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στο χρηματοοικονομικό σύστημα της περιοχής, εκφράζονται φόβοι ότι μπορεί να επιφέρουν το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα, εάν αποκαλύψουν μαύρες τρύπες που θεωρείται δύσκολο να καλυφθούν. Ο οίκος αξιολόγησης Standard & Poor's, για παράδειγμα, υπολογίζει το κεφαλαιακό κενό των μεγαλύτερων τραπεζών της Ευρωζώνης στα 110 δισ. ευρώ. Σε περίπτωση που οι τράπεζες που μείνουν μετεξεταστέες δεν κατορθώσουν να αντλήσουν τα απαιτούμενα κεφάλαια από τις αγορές, μπορεί να προκληθούν αναταράξεις στο ευρύτερο σύστημα, αφού το νέο πλαίσιο κανόνων που συμφωνήθηκε κατά το 2013 προβλέπει πλέον γενικευμένη χρήση του κυπριακού μοντέλου της διάσωσης με ίδια μέσα (bail-in). Το «κούρεμα» των μετόχων και των ομολογιούχων μειωμένης εξασφάλισης τίθεται πλέον ως προαπαιτούμενο για τη χορήγηση κρατικής βοήθειας, ενώ από το 2016 τίθεται σε ισχύ και η κοινοτική οδηγία που θεσμοθετεί το «κούρεμα» και των κύριων ομολογιούχων όπως και των καταθέσεων άνω των 100.000 ευρώ, σε περίπτωση που μια τράπεζα αντιμετωπίζει πρόβλημα βιωσιμότητας. Εάν δε ένα κράτος βρίσκεται σε αδύναμη δημοσιονομική θέση και δυσκολεύεται να στηρίξει τις τράπεζές του, η μοναδική διέξοδος είναι η λήψη δανείου από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Στήριξης (ESM) που θα συνοδεύεται φυσικά από τους γνωστούς επαχθείς όρους (Μνημόνιο). Τούτων λεχθέντων, η ΕΚΤ έχει κάθε λόγο να αισθάνεται... στρεσαρισμένη ενόψει των stress tests που εάν αποδειχθούν αρκούντως αυστηρά μπορεί να ανοίξουν τον ασκό του Αιόλου, χωρίς οι κυβερνήσεις να έχουν δημιουργήσει ισχυρούς κυματοθραύστες...