Οι ευρωεκλογές πέρασαν, η κρίση παραμένει στην Ευρωζώνη

Κρίση τέλος, λοιπόν, στην Ευρωζώνη; Το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, έστω και με μειωμένες δυνάμεις, κατάφερε να έρθει πρώτο στις ευρωεκλογές. Μπορεί οι έδρες του να μειώθηκαν, αλλά μαζί με τους Σοσιαλδημοκράτες εξασφαλίζει άνετη πλειοψηφία στη νέα Ευρωβουλή.




Η νέα Κομισιόν θα συνεχίσει να βαδίζει στον δρόμο της σημερινής και οι κυβερνήσεις των μεγαλύτερων κρατών-μελών δεν έχουν κάποια σημαντική εκλογική απειλή το προσεχές διάστημα. Στη Γαλλία, ο Φρ. Ολάντ μπορεί να βγήκε εξαιρετικά αποδυναμωμένος, αλλά είναι γεγονός ότι οι προεδρικές εκλογές απέχουν ακόμα τρία χρόνια. Στη Γερμανία, οι εκλογές έγιναν μόλις στις αρχές του φθινοπώρου και στην Ιταλία, για πρώτη φορά τα τελευταία χρόνια, η κυβέρνηση εμφανίζεται πολιτικά σταθερή. Την ίδια στιγμή, στις αγορές, το κόστος δανεισμού βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα και το ευρώ μετά το καλοκαίρι έχει σταθεροποιηθεί πάνω από το 1,35 δολ. Θεωρητικά, η μόνη εκλογική απειλή στον ορίζοντα αφορά τη Βρετανία και το ενδεχόμενο στις εκλογές της άνοιξης του 2015 να ενισχυθούν περαιτέρω οι ευρωσκεπτικιστές και να καταφέρουν να επιβάλουν το δημοψήφισμα για την έξοδο της χώρας από την Ε.Ε. Αυτό δείχνει να είναι το μόνο σύννεφο στον ορίζοντα. Ισως όμως τα πράγματα δεν είναι όπως φαίνονται εκ πρώτης όψεως. Ισως η κρίση στην Ευρωζώνη να έχει ακόμα... δρόμο.

Τα τελευταία στοιχεία για τις επιδόσεις των οικονομιών της Ευρωζώνης είναι άκρως απογοητευτικά, με εξαίρεση τη Γερμανία και την Ισπανία. Στη Γαλλία, μετά από μια αρνητική επίδοση το περσινό καλοκαίρι (-0,1%) και μικρή ανάκαμψη το φθινόπωρο (+0,2%), τον χειμώνα επέστρεψε η στασιμότητα (0%). Στην Ιταλία η εικόνα είναι ελαφρώς χειρότερη, με το ΑΕΠ να υποχωρεί ελαφρώς το καλοκαίρι (-0,1%), να ανακάμπτει οριακά το φθινόπωρο (+0,1%) και να συρρικνώνεται εκ νέου τον χειμώνα (-0,1%). Μεγάλη ήταν η υποχώρηση του ΑΕΠ στην Ολλανδία (-1,4%), όπου η οικονομία αδυνατεί να βρει σταθερό βηματισμό την τελευταία πενταετία. Σε ύφεση διολίσθησε η φινλανδική οικονομία, με το ΑΕΠ να συρρικνώνεται με ρυθμό 0,4% το φθινόπωρο και τον χειμώνα, μετά από δύο τρίμηνα στασιμότητας, την άνοιξη και το καλοκαίρι.
Οι ευρωεκλογές πέρασαν, η κρίση παραμένει στην Ευρωζώνη

Επιμονή
Στην αρνητική αυτή εικόνα θα πρέπει να προστεθεί ο παράγοντας της ιδιαίτερα υψηλής ανεργίας, κυρίως στις οικονομίες του Νότου. Σε Γαλλία και Ιταλία οι κυβερνήσεις δεν έχουν την πολυτέλεια της απραξίας. Το σημαντικότερο πρόβλημα και στις δύο οικονομίες είναι η διαρκής εξασθένηση της εσωτερικής ζήτησης, ως αποτέλεσμα της υποχώρησης της αγοραστικής δύναμης των νοικοκυριών, που προκαλούν οι πολιτικές λιτότητας και οι νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις.

Οι δύο κυβερνήσεις, όμως, δείχνουν αποφασισμένες να συνεχίσουν με αυτές τις πολιτικές. Η παράταση στη δημοσιονομική προσαρμογή που κέρδισε η Γαλλία δόθηκε για να προωθηθούν διαρθρωτικές αλλαγές και με ρητή δέσμευση για μείωση του ελλείμματος στο 3% μέχρι το τέλος του επόμενου έτους. Ο Φρανσουά Ολάντ παρουσίασε ήδη πακέτο μέτρων λιτότητας 50 δισ. ευρώ για την επόμενη τριετία, αλλά οι αναλυτές αμφισβητούν κατά πόσο θα αποδειχθεί επαρκές, θεωρώντας υπερ-αισιόδοξες τις εκτιμήσεις για την ανάπτυξη στις οποίες βασίζεται το σχέδιο προσαρμογής.

Για τον Ολάντ είναι εξαιρετικά σημαντικό να στηριχθεί η ανάπτυξη. Προφανώς το Βερολίνο δεν πρόκειται να δεχθεί αυτό να επιδιωχθεί μέσω αύξησης των δημοσίων δαπανών. Η γαλλική κυβέρνηση οδηγείται έτσι στην επιλογή της μείωσης των φόρων, ικανοποιώντας ένα από τα βασικότερα αιτήματα των νεοφιλελεύθερων. Για να έχει, όμως, ουδέτερο δημοσιονομικό αποτέλεσμα η μείωση των φόρων θα πρέπει να συνοδευτεί από συρρίκνωση των δημοσίων δαπανών. Βραχυπρόθεσμα η επίδραση στην ανάπτυξη δύσκολα θα είναι θετική, αλλά οι νεοφιλελεύθεροι υποστηρίζουν ότι μακροπρόθεσμα θα είναι.

Με τα προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής να περιορίζουν πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, η εσωτερική ζήτηση δεν δείχνει ικανή να στηρίξει μόνη της την ανάκαμψη. Εξαιρετικά χρήσιμο σε αυτή τη συγκυρία θα μπορούσε να φανεί ένα θετικό διεθνές περιβάλλον. Αυτό όμως κάθε άλλο παρά έτσι είναι: Η αμερικανική οικονομία συρρικνώθηκε τον χειμώνα 1%, η ιαπωνική παλεύει με τις συνέπειες της σημαντικής αύξησης στον φόρο κατανάλωσης, σε Κίνα, Ρωσία, Ινδία και Βραζιλία οι ρυθμοί ανάπτυξης είναι οι χαμηλότεροι εδώ και πολλά χρόνια, ενώ σε φάση οικονομικής και πολιτικής αστάθειας βρίσκονται οι περισσότερες άλλες μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες.

Για τον λόγο αυτό οι σημαντικότερες ελπίδες στήριξης της ανάκαμψης στην Ευρωζώνη εναποτίθενται στην ΕΚΤ. Την προσεχή εβδομάδα όλοι περιμένουν να ανακοινωθούν μέτρα περαιτέρω χαλάρωσης της νομισματικής πολιτικής, με τα επιτόκια να μειώνονται στο μηδέν ή χαμηλότερα και την κεντρική τράπεζα να χορηγεί νέα πολυετή δάνεια στις τράπεζες, υπό τον όρο ότι θα μετακυλήσουν τη ρευστότητα στην πραγματική οικονομία.

Στην παρούσα φάση η ΕΚΤ δύσκολα θα μπορούσε να κάνει κάτι άλλο. Ένα πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων δεν θα βοηθούσε σε κάτι, καθώς το κόστος δανεισμού των μεγάλων κρατών της Ευρωζώνης είναι ήδη εξαιρετικά χαμηλό. Ένα πρόγραμμα αγοράς τίτλων από την ΕΚΤ θα είχε μεγαλύτερο νόημα για τις τράπεζες, ώστε να «ξεφορτωθούν» προβληματικά δάνεια και να δημιουργήσουν χώρο στα χαρτοφυλάκιά τους για νέες χορηγήσεις. Θα πρέπει, όμως, προηγουμένως να αναβαθμιστεί η σχετική αγορά (τίτλων ABS) στην Ευρωζώνη, κάτι που δεν αναμένεται να συμβεί πριν από το φθινόπωρο. Τότε θα ολοκληρωθούν τα stress test και πλέον στη Φραγκφούρτη θα είναι έτοιμοι να αναλάβουν τον έλεγχο του τραπεζικού συστήματος, στηρίζοντας όσες τράπεζες το χρειάζονται.

Μέχρι τότε τα περιθώρια δράσης της ΕΚΤ είναι περιορισμένα. Οι κυβερνήσεις στην Ευρωζώνη θα συνεχίσουν να προωθούν τις νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις και θα επιμείνουν στη λιτότητα, ελπίζοντας ότι με τις κινήσεις της ΕΚΤ και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των οικονομιών θα έρθει τελικά η ανάκαμψη. Εάν η άποψη αυτή δικαιωθεί, οι κυβερνήσεις της Ευρωζώνης μπορούν όντως να θεωρήσουν ότι η κρίση ανήκει στο παρελθόν.

Το πρόβλημα θα προκύψει στην περίπτωση που μεγάλες οικονομίες συνεχίσουν να? τρεκλίζουν. Σε συνθήκες στασιμότητας ή ύφεσης η προώθηση νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων συνήθως είναι κοινωνικά πιο επώδυνη και γι' αυτό πολιτικά πιο δύσκολη. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον θα αποκτήσει και άλλη βαρύτητα το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών.

Η ενδυνάμωση των δυνάμεων που επιθυμούν αλλαγή των ακολουθούμενων πολιτικών, είτε στο πλαίσιο της Ευρωζώνης ή έξω από αυτό, θα μπορούσε να αποδειχθεί εκρηκτικός συνδυασμός με την αυξανόμενη κοινωνική δυσαρέσκεια. Και πλέον η πηγή της πολιτικής αστάθειας θα έχει μεταφερθεί στο κέντρο της Ευρωζώνης, σε οικονομίες μεγέθους της Ιταλίας ή της Γαλλίας.

Σε ένα τέτοιο περιβάλλον το κόστος δανεισμού θα μπορούσε απότομα να αυξηθεί, καθώς η εμπιστοσύνη των επενδυτών θα μειωνόταν και πάλι. Το φάντασμα της διάλυσης της Ευρωζώνης θα επιστρέψει, αν και θα υπάρχει ένα ισχυρό όπλο να αντιμετωπιστεί. Σε τέτοιες συνθήκες θα έχει νόημα ένα πρόγραμμα μαζικής αγοράς κρατικών ομολόγων από την ΕΚΤ. Όπως φάνηκε το καλοκαίρι του 2012, η Γερμανία θα το αποδεχθεί αν μόνο έτσι μπορεί να εμποδίσει τη διάλυση της Ευρωζώνης.

Στο Βερολίνο γνωρίζουν ότι αν τα πράγματα φτάσουν μέχρι εκεί, θα πρέπει να υποχωρήσουν. Ακριβώς γι' αυτό κάνουν ότι μπορούν για να εξασφαλίσουν τις μεγαλύτερες δυνατές υποχωρήσεις εκ των προτέρων. Όσο πιο πολύ πιέζουν, όμως, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος του? ατυχήματος.

Ζυμώσεις για τη νέα Eπιτροπή

Οι διαβουλεύσεις για τον σχηματισμό της νέας Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι εξαιρετικά κρίσιμες για όσα θα ακολουθήσουν στη συνέχεια. Ο αδύναμος πολιτικά Φρ. Ολάντ θα προσπαθήσει να δημιουργήσει συμμαχίες, ώστε η νέα Κομισιόν να αντιμετωπίζει ευνοϊκά πιθανά μελλοντικά γαλλικά αιτήματα για περαιτέρω επιβράδυνση της δημοσιονομικής προσαρμογής. Ιταλία και Ισπανία είναι οι προφανείς επιλογές για τις συμμαχίες αυτές, όμως ο αντίπαλος πόλος θα είναι πιο ισχυρός αν η Γερμανία καταφέρει να εξασφαλίσει τη στήριξη της Βρετανίας. Για τον λόγο αυτό, άλλωστε, η Αγκελα Μέρκελ είναι πιθανό να ευνοήσει τα αιτήματα του Ντ. Κάμερον, ώστε αυτός να ενισχυθεί έναντι των ευρωσκεπτικιστών στο εσωτερικό της χώρας του και αυτή να διατηρήσει τον πλήρη έλεγχο των Βρυξελλών...