Επικίνδυνο «κοκτέιλ» αιωρούμενων σωματιδίων από τζάκια και ξυλόσομπες

Δραματική αύξηση των ποσοστών έκθεσης της δημόσιας υγείας σε κίνδυνο, λόγω αιωρούμενων σωματιδίων, καταγράφει μελέτη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, καθώς τον περυσινό χειμώνα ο πληθυσμός της Θεσσαλονίκης βρέθηκε αντιμέτωπος με 50% υψηλότερα ποσοστά θνητότητας και νοσηρότητας. Βρογχίτιδες, καρδιαγγειακά και αναπνευστικά νοσήματα, αποτελούν μέρος των προβλημάτων που προκύπτουν από την αλόγιστη καύση τζακιών και ξυλόσομπων, αποδεικνύοντας για ακόμα μια φορά τη δραματική επιβάρυνση της δημόσιας υγείας στις μεγαλουπόλεις, από τη χρήση στερεάς βιομάζας ως καύσιμη ύλη.





Σύμφωνα με τη μελέτη, η έλευση του περσινού χειμώνα, με την πτώση της θερμοκρασίας που ξεκίνησε στο δεύτερο δεκαήμερο του Νοέμβρη, επέφερε σημαντική άνοδο στις συγκεντρώσεις σωματιδίων στον κυκλοφοριακό σταθμό δειγματοληψίας (Εγνατίας) και ακόμη μεγαλύτερη άνοδο στον σταθμό υποβάθρου (Επταπύργιο), ιδιαίτερα όσον αφορά τα λεπτόκοκκα σωματίδια (ΡΜ2.5). Δεδομένου ότι οι δειγματολήπτες στο Επταπύργιο δεν εκτίθενται σε απευθείας εκπομπές οχημάτων όπως οι αντίστοιχοι στην Εγνατίας, η ραγδαία αυτή αύξηση σωματιδίων αποδίδεται στις οικιακές καύσεις με σκοπό τη θέρμανση. Οι αυξημένες αυτές συγκεντρώσεις και συγκεκριμένα η μεγαλύτερη σχετικά αύξηση των ΡΜ2.5 οφείλονται σε σημαντικό βαθμό στη χρήση βιομάζας, από τζάκια, και ξυλόσομπες.
Επικίνδυνο «κοκτέιλ» αιωρούμενων σωματιδίων από τζάκια και ξυλόσομπες

Παρατηρώντας τις μετρημένες τιμές συγκέντρωσης σωματιδίων στο Επταπύργιο, ως πιο χαρακτηριστικές για το αστικό περιβάλλον της πόλης, παρατηρείται ότι στη διάρκεια του Οκτωβρίου, οι τιμές κυμάνθηκαν σε επίπεδα κάτω από τα όρια ασφαλείας που έχουν τεθεί από την κοινοτική νομοθεσία για την ποιότητα του αέρα (40 μg/m3 για τα ΡΜ10 και 20 μg/m3 για τα ΡΜ2.5). Ενώ, μεταξύ από τις 10 Νοεμβρίου και μετά, οι συγκεντρώσεις αερολυμάτων αυξήθηκαν αλματωδώς για να φτάσουν οι μέσες τιμές τους τα περίπου 60 μg/m3 για τα ΡΜ10 και τα 50 μg/m3 για τα ΡΜ2.5, ενώ έχουν σημειωθεί και μέγιστες τιμές της τάξης άνω των 180 μg/m3 για τα ΡΜ10 και των 130 μg/m3 για τα ΡΜ2.5.

Οι μέσες συγκεντρώσεις από τα μέσα Νοεμβρίου μέχρι τα μέσα Δεκεμβρίου ήταν δηλαδή 50% μεγαλύτερες από το όριο ασφαλείας για τα ΡΜ10 και πάνω από 100% μεγαλύτερες από το όριο για τα ΡΜ2.5. Η ίδια εικόνα αποτυπώθηκε και τους ψυχρούς μήνες του 2013 (Ιανουάριο – Φεβρουάριο) και προοδευτικά η κατάσταση άρχισε να αντιστρέφεται με την προοδευτική αύξηση της θερμοκρασίας. Με βάση τις συγκεντρώσεις του πολυσακχαρίτη λεβογλυκοζάνη, που αποτελεί τον πλέον κατάλληλο δείκτη καύσης βιομάζας, προσδιορίστηκε η συμβολή της καύσης βιομάζας στις μετρούμενες συγκεντρώσεις. Βρέθηκε ότι στον σταθμό αστικού υποβάθρου, η μέση συμβολή τη βιομάζας στα μετρούμενα σωματίδια ανέρχεται σε ποσοστό 36%, ενώ αντίστοιχα στον κυκλοφοριακό σταθμό, η μέση συμβολή ανέρχεται στο 16%.
Επικίνδυνο «κοκτέιλ» αιωρούμενων σωματιδίων από τζάκια και ξυλόσομπες

Επικίνδυνα σωματίδια στο σπίτι
Ανησυχητική είναι η αύξηση που παρατηρείται στον αριθμό των πιο λεπτόκοκκων σωματιδίων που εκπέμπονται κατά τη διάρκεια της καύσης ξύλων στο εσωτερικό των σπιτιών. Στην περίπτωση αυτή τα σωματίδια με αεροδυναμική διάμετρο κάτω από 1 μm (ΡΜ1), παρατηρείται μια αύξηση κατά 4 με 5 φορές σε ένα σπίτι με τζάκι σε σύγκριση με ένα σπίτι χωρίς τζάκι.

Ας σημειωθεί εδώ ότι τα υπέρλεπτα αιωρούμενα σωματίδια είναι και τα πιο επικίνδυνα για την υγεία γιατί λόγω της μικρής τους διαμέτρου μπορούν να εισχωρήσουν βαθιά στους πνεύμονες και να φτάσουν στα βρογχιόλια, τις περιοχές δηλαδή των πνευμόνων όπου γίνεται η ανταλλαγή αερίων (οξυγόνου και διοξειδίου του άνθρακα). Τα πιο λεπτά από αυτά μπορούν από το βρογχιόλια να περάσουν στο αίμα και στη συστημική κυκλοφορία επιβαρύνοντας σημαντικά την ανθρώπινη υγεία τόσο σε ό,τι αφορά σε νόσους του αναπνευστικού, όσο και σε καρδιαγγειακά νοσήματα και καρκίνο του πνεύμονα.
Επικίνδυνο «κοκτέιλ» αιωρούμενων σωματιδίων από τζάκια και ξυλόσομπες

Καρκινογόνοι υδρογονάνθρακες
Ταυτόχρονα, σύμφωνα με την έρευνα του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα αποτελέσματα που σχετίζονται με τον προσδιορισμό καρκινογόνων πολυαρωματικών υδρογονανθράκων.

Σύμφωνα με τα στοιχεία, ο εκτιμώμενος κίνδυνος καρκινογένεσης ανέρχεται για τα παιδιά σε πέντε στο εκατομμύριο ενώ για τους ενήλικες σε ένα στο εκατομμύριο, κυρίως λόγω των διαφορών στη φυσιολογία αλλά και την ένταση της φυσικής δραστηριότητας. Όπως παρατηρήθηκε, μεταξύ παιδιών και ενηλίκων η εσωτερική δόση των πολυαρωματικών υδρογονανθράκων είναι αρκετά υψηλότερη στα παιδιά (κανονικοποιημένη ως προς το σωματικό βάρος).
Επικίνδυνο «κοκτέιλ» αιωρούμενων σωματιδίων από τζάκια και ξυλόσομπες

Η αναλυτική μεθοδολογία που προτείνεται από το Crome, λαμβάνει υπόψιν τις συγκεντρώσεις (19 διαφορετικών) πολυαρωματικών υδρογονανθράκων που μετρήθηκαν στα αιωρούμενα σωματίδια της ατμόσφαιρας, την κατανομή τους κατά μήκος του αναπνευστικού συστήματος (λαμβάνοντας υπόψιν την αντίστοιχη εναπόθεση των σωματιδίων στα οποία ήταν προσροφημένα), και το δυναμικό καρκινογένεσης του εκάστοτε μείγματος πολυαρωματικών με μονάδα αναφοράς την τοξικότητα του βενζο[α]πυρενίου.

Υψηλότερες συγκεντρώσεις
Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει η ημερήσια διακύμανση των συγκεντρώσεων σωματιδίων στην ατμόσφαιρα, σε εσωτερικούς χώρους, αλλά και προσωπικής έκθεσης. Η ρύπανση παρουσιάζει αύξηση κατά τις απογευματινές ώρες, όταν οι κάτοικοι επιστρέφουν στα σπίτια τους από την εργασία, η θερμοκρασία πέφτει και οι ανάγκες για οικιακή θέρμανση αυξάνονται, γεγονός που οδηγεί στο άναμμα τζακιών και άλλων μονάδων θέρμανσης που χρησιμοποιούν βιομάζα.
Επικίνδυνο «κοκτέιλ» αιωρούμενων σωματιδίων από τζάκια και ξυλόσομπες

Το γεγονός αυτό συντελεί στη αύξηση των επιπέδων σωματιδίων στην ατμόσφαιρα και στους εσωτερικούς χώρους και κατά συνέπεια στην προσωπική έκθεση. Κατά τις βραδινές ώρες, παρόλο που οι συγκεντρώσεις συνεχίζουν να ανεβαίνουν, η πραγματική εισπνεύσιμη δόση σωματιδίων από τον πληθυσμό μειώνεται, λόγω του χαμηλού ρυθμού αναπνοής που χαρακτηρίζει τη δραστηριότητα του ύπνου. Το εύρημα είναι ιδιαίτερα σημαντικό από την πλευρά των συσχετίσεων περιβαλλοντικών πιέσεων και επιπτώσεων στην υγεία, δείχνοντας ότι τα μέγιστα επίπεδα ρύπανσης δε συνάδουν πάντα με τις μέγιστες τιμές της πραγματικής έκθεσης του πληθυσμού σε τοξικούς ρύπους.

Εκστρατεία δειγματοληψίας
Επικίνδυνο «κοκτέιλ» αιωρούμενων σωματιδίων από τζάκια και ξυλόσομπες
Η έρευνα για την ατμοσφαιρική ρύπανση και τις επιπτώσεις στην υγεία μέσω ολοκληρωμένων μεθοδολογιών για την εκτίμηση των επιπτώσεων των σωματιδίων, πραγματοποιήθηκε από το εργαστήριο Περιβαλλοντικής Μηχανικής του Τμήματος Χημικών Μηχανικών του ΑΠΘ. Πρόκειται για μια εκστρατεία δειγματοληψίας αιωρούμενων σωματιδίων αεροδυναμικής διαμέτρου 10, 2.5 και 1 μm από τις αρχές Οκτωβρίου του 2012 μέχρι τα μέσα Απριλίου του 2013, ταυτόχρονα σε 2 σημεία στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Συγκεκριμένα, τα σημεία αφορούν, ένα σημείο με έντονη κυκλοφοριακή ροή (Εγνατία), όπου οι συγκεντρώσεις σωματιδίων καθορίζονται κυρίως από εκπομπές οχημάτων και ένα σημείο όπου οι συγκεντρώσεις σωματιδίων καθορίζονται από το αστικό υπόβαθρο (Επταπύργιο), δηλαδή χαρακτηρίζουν το σύνολο των εκπομπών της πόλης της Θεσσαλονίκης. Να σημειωθεί πως για τη δειγματοληψία, τις ζυγίσεις των φίλτρων και τις χημικές αναλύσεις που ακολούθησαν, χρησιμοποιήθηκαν πιστοποιημένες μέθοδοι.