Παράγοντες και αποτελέσματα της φοροδιαφυγής

Διάφορες μελέτες σε εθνικό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο έχουν καταλήξει ότι οι παράγοντες που οδηγούν στη φοροδιαφυγή είναι κοινοί διαφοροποιούμενοι μόνο στον τρόπο και τον βαθμό που αυτοί προσδιορίζουν το μέγεθος και την έκταση αυτής σε κάθε χώρα.



Οι σημαντικότεροι από αυτούς τους παράγοντες - αίτια οι οποίοι προβάλλονται ως προσδιοριστικοί της τάσης είναι:

α) Το μορφωτικό επίπεδο και η φορολογική αγωγή. Η ανάδειξη της αναγκαιότητας ύπαρξης των φόρων ως κύριο μέσο κάλυψης του κόστους παροχής κοινωνικών υπηρεσιών είναι σημαντικός παράγοντας στην εμπέδωση της φορολογικής συνείδησης. Δυστυχώς στη χώρα μας μόνο στη θεωρία υφίσταται η έννοια της φορολογικής αγωγής, με αποτέλεσμα να επικρατεί το προσωπικό και όχι το κοινωνικό συμφέρον και βασική συνέπεια να υπάρχουν πολλά φαινόμενα μείωσης της συνολικής φορολογικής επιβάρυνσης με όχι νόμιμο τρόπο.

β) Ο τρόπος αξιοποίησης των φορολογικών εσόδων. Τα αποτελέσματα ερευνών δείχνουν ότι οι πολίτες στη συντριπτική πλειοψηφία τους πιστεύουν ότι δεν υπάρχει σωστή αξιοποίηση επ' ωφελεία του κοινωνικού συνόλου των εισπραττόμενων φορολογικών εσόδων. Κατά συνέπεια μέσα σε ένα κλίμα γενικής μείωσης των εισοδημάτων των πολιτών και αύξησης της φορολογικής επιβάρυνσης, η απαίτηση για «ενίσχυση της φορολογικής συνείδησης» καθίσταται ιδιαίτερα δύσκολη.

γ) Μικρή πιθανότητα εντοπισμού των παραβατών. Η πιθανότητα αυτή εξαρτάται από την πιθανότητα να ελεγχθούν οι φορολογούμενοι και την πιθανότητα εφ' όσον ελεγχθούν να αποκαλύψει ο έλεγχος ότι έχει διαπραχθεί αδίκημα φοροδιαφυγής. Σχετικές έρευνες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η αύξηση της πιθανότητας ελέγχου και εντοπισμού φορολογητέων εσόδων από τις φορολογικές αρχές οδηγεί σε αύξηση του δηλωθέντος εισοδήματος.

δ) Αβεβαιότητα ως προς την τελική φορολογική επιβάρυνση. Αβεβαιότητα γιατί κανένας δεν μπορεί να γνωρίζει το ύψος της συνολικής φορολογικής του επιβάρυνσης διότι εκτός του αναλογούντος φόρου για τα εισοδήματά του συχνά καλείται να καταβάλει επιπλέον φόρους με τη μορφή «εκτάκτων εισφορών», πρακτικές οι οποίες δίνουν το απαραίτητο άλλοθι για μελλοντική απόκρυψη εισοδημάτων. Πρέπει επίσης να επισημανθεί ότι το ύψος της συνολικής φορολογικής επιβάρυνσης σε σχέση με το εισόδημα του φορολογούμενου έχει άμεση σχέση με την τάση του για φοροδιαφυγή. Όσο μεγαλύτερη είναι η φορολογική επιβάρυνση τόσο μειώνεται το διαθέσιμο εισόδημα με αποτέλεσμα να αυξάνεται το «κίνητρο» και η τάση για φοροδιαφυγή, η οποία γίνεται εντονότερη στα υψηλότερα εισοδηματικά κλιμάκια, όπου το όφελος είναι μεγαλύτερο.

Η φοροδιαφυγή έχει αρνητικές συνέπειες για το κοινωνικό σύνολο διότι επηρεάζει σημαντικά τη λειτουργία της οικονομίας υποθηκεύοντας το μέλλον της χώρας. Μόνοι κερδισμένοι είναι όσοι φοροδιαφεύγουν και μόνιμα χαμένοι όσοι επί σειρά ετών πέραν των δικών τους βαρών καλούνται να σηκώσουν και τα βάρη των φοροφυγάδων. Οι συνέπειες της φοροδιαφυγής ενδεικτικά είναι:

α) Η άδικη κατανομή των φορολογικών βαρών ως αποτέλεσμα της διαφορετικής φορολογικής επιβάρυνσης των φυσικών προσώπων που ουσιαστικά έχουν την ίδια φοροδοτική ικανότητα.

β) Οι στρεβλώσεις στην ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων διότι οι αυτές που φοροδιαφεύγουν έχοντας σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα καθίστανται πιο ανταγωνιστικές.

γ) Τα περιορισμένα φορολογικά έσοδα για το κράτος, με αποτέλεσμα την περιορισμένη δυνατότητα χρηματοδότησης των δαπανών αλλά και ελέγχου του δημοσίου χρέους. Αυτό έχει σαν συνέπεια τη στροφή του κράτους σε εναλλακτικούς τρόπους άντλησης εσόδων, «έκτακτες» εισφορές, κ.λπ., οι οποίοι όμως όπως πάντα βαρύνουν τους συνεπείς.