Δίκτυο: Γιατί το 2018 είναι (μια ακόμη) κρίσιμη χρονιά για την ελληνική οικονομία

Το 2018 θα είναι κρίσιμη χρονιά για την Ελλάδα εκτιμά το Δίκτυο για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη στο πρώτο δελτίο πολιτικής ανάλυσης της νέας χρονιάς.

Τα οικονομικά και πολιτικά ορόσημα για την Ελλάδα το 2018 συνιστούν συμπυκνωμένα σε έναν, χρόνο την επιστροφή στην ώρα των κρίσιμων αποφάσεων, ύστερα από μία άνυδρη εκλογικά περίοδο μακράς - και πρωτοφανούς - διάρκειας εν μέσω κρίσης.

Ο ΣΥΡΙΖΑ πορεύτηκε σε έναν δρόμο χωρίς εκλογικές αναταράξεις και χωρίς κοινωνικές εντάσεις. Σταδιακά, όμως, εισερχόμαστε στο προεκλογικό μοτίβο.

Κρίσιμη χρονιά για την οικονομία

Ο προϋπολογισμός του 2018 είναι ο πιο καθοριστικός των τελευταίων ετών, καθώς η πορεία εκτέλεσής του θα καθορίσει την πορεία της οικονομίας τουλάχιστον μέχρι το 2022. Και αυτό γιατί:

1. Το 2018 υπάρχει ενεργή η απειλή του δημοσιονομικού κόφτη, κάτι που σημαίνει ότι δεν υπάρχουν περιθώρια αποκλίσεων από το ύψος του πρωτογενούς πλεονάσματος 3,5% του ΑΕΠ ή 7,7 δισ. ευρώ. Οποιαδήποτε απόκλιση θα σημαίνει την ενεργοποίηση νέων δημοσιονομικών μέτρων από το 2019. 

2.  Για το 2019 είναι δεδομένη η μείωση των συντάξεων μέσα από την κατάργηση της προσωπικής διαφοράς. Αυτό που δεν γνωρίζουμε είναι αν οι περικοπές θα εξομαλυνθούν εν μέρει από τα "αντίμετρα" που προβλέπουν μεταξύ άλλων την επιδότηση στέγης, τη διανομή σχολικών γευμάτων αλλά και μέτρων κοινωνικής πολιτικής συνολικού προϋπολογισμού 1,8 δισ. ευρώ (ή 1% του ΑΕΠ) περίπου. 

3. Για το 2020 είναι προγραμματισμένη η μείωση του αφορολόγητου, αλλά και η ενεργοποίηση και άλλων "αντίμετρων" όπως η μείωση των φορολογικών συντελεστών για φυσικά πρόσωπα, εισφορά αλληλεγγύης και ΕΝΦΙΑ.

Καθοριστική θα είναι η στάση του ΔΝΤ. Το γεγονός ότι η 3η αξιολόγηση έκλεισε εύκολα, οφείλεται στο γεγονός ότι για το 2018 το ΔΝΤ προβλέπει ότι το πρωτογενές πλεόνασμα θα πρέπει να φτάσει στο 2,2% και όχι στο 3,5% του ΑΕΠ όπως προβλέπει η συμφωνία με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς.
Για το 2019, όμως, το ΔΝΤ επιμένει στο 3,5% του ΑΕΠ, κάτι που για να επιτευχθεί πρέπει και οι συντάξεις να κοπούν και να μην υπάρξει κανένα σχεδόν "αντίμετρο". 

Ως εκ τούτου η διαπραγμάτευση με το Ταμείο αναμένεται έντονη τουλάχιστον για όσο διάστημα αυτό παραμένει στο πρόγραμμα. 

Η επόμενη (της 20ης Αυγούστου) μέρα

Το ελληνικό πρόγραμμα και ο τρόπος που εφαρμόστηκε διαχρονικά, διαπραγματεύθηκε κατά καιρούς, νοθεύθηκε ενίοτε, άλλαξε ή και τροποποιήθηκε, μας έχει συνηθίσει σε υβριδικές μορφές και περίτεχνους διπλωματικούς χειρισμούς. 

Εκτίμηση μας είναι ότι αυτό θα επαναληφθεί και μετά τη λήξη του 3ου Μνημονίου. 

Είναι πολύ καλό για να είναι αληθινό ότι η Ελλάδα θα περάσει αβρόχοις ποσί στη μεταμνημονιακή φάση, όπως είναι πολύ δύσκολο πολιτικά να παραμείνει εκ νέου στη μνημονιακή εποχή. 

Η πλέον πιθανή λύση είναι μία υβριδική μεταβατική φάση. 

Οι πολιτικοί ακροβατισμοί που θα πρέπει να τηρηθούν θα πρέπει να ισορροπήσουν ανάμεσα στην δύσκολη καθαρή και εξολοκλήρου έξοδο στις αγορές και στην ανάγκη αμφότερων των πλευρών – ΕΕ και ελληνική Κυβέρνηση – να μην βρεθούν προ ενός νέου προγράμματος. Αυτό, όμως, αν επιλεγεί η ECCL (ενισχυμένη γραμμή στήριξης)  είναι δύσκολο πολιτικά για το ΣΥΡΙΖΑ καθώς όχι μόνο θα σημαίνει επιστροφή στο 2014, αλλά θα πρόκειται για οιονεί πρόγραμμα, αφού προϋποθέτει υψηλή εποπτεία.

Από την άλλη οι ευρωπαίοι εταίροι δύσκολα θα επιτρέψουν μία νέα είσοδο του ελληνικού ζητήματος στα κοινοβούλια τους, λίγους μήνες πριν από τις ευρωεκλογές του 2019, όπου η ΕΕ πρέπει να παρουσιαστεί αναγεννημένη και απαλλαγμένη από λάθη και αστοχίες του παρελθόντος. 

Ως εκ τούτου η εκτίμηση μας είναι ότι θα βρεθεί ένας τρόπος – μηχανισμός, που θα συνδυάζει εποπτεία και έλεγχο αφενός και αναπτυξιακές δράσεις και πρωτοβουλίες αφετέρου. Για το σκέλος της ανάπτυξης θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα χρήματα που τυχόν περισσέψουν από το 3ο Μνημόνιο και θα ανέρχονται στο ποσό των 25 δισ. 

Καλό είναι, όμως, και όσοι γνωρίζουν και όσοι δεν γνωρίζουν από αγορές κλπ, ότι οι αγορές δεν είναι πεδίο διαπραγμάτευσης. Ούτε κρατάνε πολιτικές ισορροπίες, ούτε διαθέτουν κοινοβούλια. Είναι άτεγκτοι φορείς αναζήτησης κέρδους και ευκαιριών. Κριτές χωρίς δυνατότητα έφεσης. Ας το έχουν υπόψιν όσοι βιάζονται γιατί θα χτίσουν στην άμμο παλάτια…

Η ΕΕ αναθαρρεύει

Ύστερα, από μια καλή επίδοση της ευρωπαϊκής οικονομίας το 2017, αναμένουμε ότι η θετική πορεία θα διατηρηθεί και το 2018, υποστηριζόμενη από την αύξηση της απασχόλησης και τη χαλαρή στάση της νομισματικής πολιτικής που θα συνεχίσει να στηρίζει την εγχώρια ζήτηση. Είναι πιθανό ο ρυθμός ανάπτυξης να μετριαστεί ελαφρά το 2018, αντανακλώντας σε μεγάλο βαθμό την επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας, αλλά σε κάθε περίπτωση το ισοζύγιο θα είναι θετικό.
Παρά την κυκλική οικονομική ανάκαμψη, ο πολιτικός κίνδυνος, όπως εκτιμούν και άλλοι αναλυτές, θα παραμείνει υψηλός. Ωστόσο, η ενίσχυση της θεσμικής ανθεκτικότητας της ευρωζώνης, μειώνει το ενδεχόμενο αρνητικών επιπτώσεων στη  χρηματοπιστωτική αγορά.

Το σημαντικότερο όμως νέο δεδομένο αναμένεται να προέλθει το 2018 από τους  ηγέτες της ευρωπαϊκής ενωσιακής εμπροσθοφυλακής που θα επιδιώξουν μεταρρυθμίσεις που αποσκοπούν στην περαιτέρω ενίσχυση της εμβάθυνσης με τα αναμενόμενα βεβαίως εμπόδια που θα τους θέσουν όσοι αντιδρούν σφοδρά.

Ας σταθούμε λίγο παραπάνω σε αυτό. Οι ευρωπαίοι πολίτες υποστηρίζουν το ευρώ πλέον αρκετά. Η δημοτικότητα του ευρώ είναι σε υψηλά επίπεδα: σχεδόν τα τρία τέταρτα του πληθυσμού της ευρωζώνης τάσσονται υπέρ του κοινού νομίσματος. Αυτό δίνει στους πολιτικούς την εντολή να συνεχίσουν να οικοδομούν τη νομισματική ένωση, παρά τις αντίθετες φωνές. 

Το ΔΙΚΤΥΟ παρουσίασε προ ολίγων ημερών, τη δική του συμβολή στο δημόσιο διάλογο για την εξέλιξη της ΕΕ και της ΟΝΕ. Κωδικοποιώντας αμιγώς στο πεδίο της ΟΝΕ τις βασικές προτάσεις για τη βελτίωση του υφιστάμενου μοντέλου, θα καταλήγαμε σε 5 αυτονόητες, αλλά ακόμα ανεκπλήρωτες αποφάσεις.

1) Ολοκλήρωση της Τραπεζικής Ένωσης με την ολοκλήρωση του Ενιαίου Μηχανισμού Εξυγίανσης (SRF) 

Η Ευρώπη έχει ήδη κάνει τεράστιο έργο σε αυτόν τον τομέα. Σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα δημιουργήθηκε μια ενιαία εποπτική αρχή για τις 130 μεγαλύτερες τράπεζες και ένα ενιαίο ταμείο για την διάσωση των τραπεζών είναι σωστή η έκφραση;

Με αυτά τα δύο θεσμικά όργανα, σε λίγα μόνο χρόνια, το σύστημα τραπεζικής εποπτείας της Ευρώπης είναι πλέον συγκρίσιμο με αυτό που διαθέτουν οι ΗΠΑ.
Αλλά δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί. Το SRF γεμίζει σιγά σιγά τα ταμεία του, αλλά πρέπει να είναι έτοιμο ανά πάσα στιγμή, για οποιαδήποτε ανάγκη, και αυτό μπορεί να γίνει μέσα από την ενίσχυση του από τον ESM. 

2) Κοινή εγγύηση καταθέσεων στην Ευρωπαϊκή Τραπεζική Ένωση

Εάν όλες οι τράπεζες της Ευρώπης εγγυηθούν τις καταθέσεις από κοινού, αυτό θα μειώσει τον κίνδυνο κάθε τράπεζας σε οποιαδήποτε χώρα.

Επί του παρόντος, οι καταθέτες γνωρίζουν ότι την τελική εγγύηση την έχει η κυβέρνησή τους. Δεν είναι, όμως, η οικονομική εγγύηση που μετρά. Το να γνωρίζει ο ευρωπαίος πολίτης – και κατ επέκταση οι διαμορφωτές οικονομικού κλίματος – ότι όλη η Ευρώπη βρίσκεται πίσω από την εγγύηση των καταθέσεων του, θα ήταν μια μεγάλη ανακούφιση, μία ισχυρή διαβεβαίωση και θα προκαλούσε ευρύτερη οικονομική ανάταση. Και μόνο η εγκαθίδρυση της θα αρκούσε. 

Αλλά δεν είναι τόσο εύκολο να υλοποιηθεί. Πρέπει να "καθαρίσει" το τραπεζικό σύστημα τα προβλήματα που ταλανίζουν ακόμα τις τράπεζες σε ορισμένες χώρες. Ο τραπεζικός τομέας είναι το κιβώτιο ταχυτήτων για την οικονομία και δεν είναι εύκολο να οδηγήσει κανείς αυτοκίνητο με 19 διαφορετικούς λεβιέδες ταχύτητας.

3) Περαιτέρω εναρμόνιση της χρηματοπιστωτικής αγοράς

Πρέπει να καταστεί πολύ ευκολότερο να δύναται να επενδύει κάποιος από τη μια χώρα στην άλλη. Προς το παρόν, οι νόμοι περί πτωχεύσεων πχ, ποικίλλουν μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών. Οι ίδιες διαφορές υπάρχουν στο εταιρικό δίκαιο και στο φορολογικό δίκαιο. Συνεπώς, η προώθηση της Ένωσης των Κεφαλαιαγορών στην Ευρώπη είναι απαραίτητη.

4) Ενίσχυση του Προϋπολογισμού 

Ο προϋπολογισμός της ΕΕ είναι μικρός, μόλις το 1% του μεγέθους της ευρωπαϊκής οικονομίας, σε σύγκριση με το 17% που αφορά τις πολιτείες στις ΗΠΑ. Η ΕΕ χρειάζεται έναν προϋπολογισμό μαγνήτη και παραγωγό επενδύσεων.

5) Ένα Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο

Είναι γεγονός ότι ο ρόλος του ΔΝΤ στην Ευρώπη έχει σταδιακά μειωθεί.
Όταν ξεκίνησε η κρίση και η Ιρλανδία και η Ελλάδα χρειάζονταν οικονομική στήριξη, ο ΕΜΣ δεν είχε την τεχνογνωσία ή αρκετά χρήματα εκείνη τη στιγμή για να βοηθήσει.

Με την πάροδο του χρόνου η οικονομική δύναμη του ΕΜΣ έχει αυξηθεί και έχει την απαιτούμενη εμπειρία. Ο ρόλος του ΔΝΤ, τουλάχιστον οικονομικά, έχει γίνει λιγότερο προεξέχων. Είναι πλέον σαφές ότι σε τυχόν νέα κρίση στην ΕΕ το ΔΝΤ πιθανότατα δεν θα συμμετέχει. Αυτό σημαίνει ότι αντί να ενεργούν τέσσερις Θεσμοί - ΔΝΤ, ΕΚΤ, ΕΜΣ και Ευρωπαϊκή Επιτροπή - θα λειτουργούν δύο, αφού ο ΕΜΣ θα εκτελεί τα προγράμματα μαζί με την Επιτροπή.