Γιατί το πολιτικό σύστημα βρίσκεται σε κρίση

Η κρίση του εγχώριου πολιτικού και κομματικού συστήματος είναι σύνθετη και διαχρονική. Σύνθετη, διότι ποικίλοι παράγοντες επενεργούν στην εκδήλωσή της. Διαχρονική, διότι οι παράγοντες αυτοί δεν προκύπτουν στην πρόσφατη ιστορική μας εμπειρία, αλλά αναπτύσσονται βαθμιαία δεκαετίες πριν.



Οι δυσλειτουργίες που εκδηλώνονται σε διάφορα επίπεδα της θεσμικής οργάνωσης διαπιστώνονται σε εγχώριες εμπειρικές έρευνες ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’80. Η αποξένωση των πολιτών από την πολιτική και τις διαδικασίες της, ο κυνισμός έναντι του πολιτικού προσωπικού και η έλλειψη εμπιστοσύνης στους πολιτικούς θεσμούς, αποτελούν ενδεικτικά συμπτώματα δυσλειτουργιών στο εγχώριο δημοκρατικό πολίτευμα. Βαθμιαία, από τη δεκαετία του 90’ και εντεύθεν, η πολιτική αποστασιοποίηση για ποικίλους λόγους θα ενταθεί. Σημαντικός παράγοντας ωστόσο αυτής της αποστασιοποίησης των πολιτών είναι οι εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα στο κομματικό σύστημα.

Η σύγκλιση των δύο «κομμάτων εξουσίας» (ΝΔ, ΠΑΣΟΚ) σε θεμελιακές επιλογές πολιτικής συμβαδίζει με τον μετασχηματισμό τους σε «κόμματα του κράτους» ή «κόμματα καρτέλ», όπως χαρακτηρίζονται στη σχετική βιβλιογραφία. Σε κόμματα, δηλαδή, που αποκόπτονται από σαφείς κοινωνικές αναφορές και ευδιάκριτο ιδεολογικό και πολιτικό στίγμα και προσανατολίζονται σταθερά στη διαχείριση των υποθέσεων του κράτους, προκειμένου να νέμονται τους πόρους του και να αναπαράγουν έτσι, κατ’ επέκταση, την εκλογική πελατεία τους.

Η περιθωριοποίηση των κομματικών μελών και η αποστασιοποίηση των πολιτών από τις διαδικασίες της πολιτικής θα αποδυναμώσουν τον δημοκρατικό έλεγχο, με αποτέλεσμα φαινόμενα διαφθοράς ή αναποτελεσματικής διοικητικής λειτουργίας να μονοπωλούν το καθημερινό ειδησεογραφικό ενδιαφέρον.

Οι θεσμικές πρωτοβουλίες που κατά καιρούς αναλήφθηκαν ώστε να αντιμετωπιστούν κρίσιμα προβλήματα και να ανακτηθεί η αξιοπιστία του πολιτικού συστήματος (π.χ., καθορισμός ανώτατου ορίου εκλογικής δαπάνης, πρόνοιες για τα ΜΜΕ, δημιουργία Ανεξάρτητων Αρχών, «άνοιγμα» των εσωκομματικών διαδικασιών εκλογής αρχηγού στους πολίτες, απόπειρες ανανέωσης του στελεχικού δυναμικού, κ.λπ.) δεν απέφεραν, όπως αποδείχθηκε, τα αναμενόμενα αποτελέσματα.

Καταλυτικά στις εξελίξεις αναφορικά με το εγχώριο πολιτικό και κομματικό σύστημα θα λειτουργήσει η οικονομική κρίση που θα εκδηλωθεί αρχικά στις ΗΠΑ (2008) και βαθμιαία θα επεκταθεί και στις ευρωπαϊκές οικονομίες -ιδίως δε αυτές των χωρών του Νότου.

Η οικονομική κρίση ακύρωσε τη δυνατότητα αναπαραγωγής του δικομματισμού (ΝΔ, ΠΑΣΟΚ) στο μέτρο που στέρησε τις βασικές υλικές του προϋποθέσεις, δηλαδή τη δυνατότητα αξιοποίησης κρατικών πόρων προς όφελος συγκεκριμένων εκλογικών σκοπιμοτήτων. Οι διεργασίες απονομιμοποίησης του δικομματισμού και των πολιτικών που εξέφραζε θα αποτυπωθούν στις εκλογές το 2012, οι οποίες και θα σηματοδοτήσουν τις απαρχές ενός εξαιρετικά κερματισμένου, όσο και ρευστού, κομματικού τοπίου.

Στη συγκυρία της κρίσης τα μέχρι πρότινος «κόμματα εξουσίας» (ΝΔ, ΠΑΣΟΚ) θα αποδιοργανωθούν περαιτέρω με αποτέλεσμα όχι μόνο την εκλογική τους συρρίκνωση, αλλά πρωτίστως την αδυναμία παραγωγής ευδιάκριτης πολιτικής πρότασης.

Τα πρόσφατα γεγονότα για την εκλογή προέδρου στη ΝΔ είναι δηλωτικά μιας διαδικασίας που, ελλείψει αξιοσημείωτης οργανωτικής συγκρότησης και εσωκομματικής πολιτικής συζήτησης, περιστρέφεται κατά κύριο ρόλο στις προσωπικές στρατηγικές και επιδόσεις των μεμονωμένων υποψηφίων ανεξάρτητα από το όποιο πολιτικό περιεχόμενο κομίζουν.

Από την άλλη, εάν ο ΣΥΡΙΖΑ οφείλει, μεταξύ άλλων, την εκλογική του διεύρυνση στην οργανωτική του ανάπτυξη και σύνδεση με κοινωνικά κινήματα, τη νεολαία και οργανώσεις της «κοινωνίας πολιτών», αυτό δεν μεταφράζεται αυτομάτως και σε ανεμπόδιστη κυβερνητική πολιτική.

Οι διαχειριστικές ανάγκες του κράτους στη δοσμένη συγκυρία φέρνουν τον ΣΥΡΙΖΑ αντιμέτωπο με πρότερες διακηρύξεις του, ενώ ο εύθραυστος κομματικός συσχετισμός δυνάμεων αποτρέπει μακροπρόθεσμους στρατηγικούς σχεδιασμούς. Καθοριστικής σημασίας είναι όμως οι δυσχέρειες που υπάρχουν στο να κινητοποιηθούν ευρύτερες κοινωνικές δυνάμεις ώστε να διαμορφωθεί ένα στοιχειώδες πολιτικό σχέδιο αντιμετώπισης της κρίσης.

Η μακρά περιθωριοποίηση των πολιτών και η διατύπωση πολιτικών που διανέμουν ισόποσα και αδιάκριτα τις επιπτώσεις της κρίσης αποτρέπουν την ενεργό συμμετοχή προς αυτή την κατεύθυνση. Οι πρωτοβουλίες πολιτικής συναίνεσης «από τα πάνω», ακόμη κι εάν επιτευχθούν, δύσκολα μπορούν να παρακάμψουν αυτό το δεδομένο.