Γιατί η Μόσχα είναι εναντίον του Grexit

Η πρώτη κλήση του Έλληνα πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα εκτός συνόρων μετά από το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου, ήταν στον Ρώσο πρόεδρο Vladimir Putin. Αναζητούσε λεφτά.



Μόλις 1 δισ. ευρώ -τίποτα σε σχέση με το συνολικό χρέος της Ελλάδας- από τη Ρωσία με την μορφή βραχυπρόθεσμων ομολόγων ή επενδύσεων σε μελλοντικά κατασκευαστικά projects, που θα είχαν διπλασιάσει την ρευστότητα στις ελληνικές τράπεζες. Σύμφωνα με την Λούκα Κατσέλη, επικεφαλής της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδας, την ημέρα του δημοψηφίσματος, οι τράπεζες της χώρας περιείχαν μόλις 1 δισ. ευρώ, ενώ οι Έλληνες είχαν 120 δισ. ευρώ σε τραπεζικές καταθέσεις.

Το τηλεφώνημα του Τσίπρα στο Κρεμλίνο, ήταν μια προσπάθεια να αποδείξει στους Ευρωπαίους ότι δεν είχε εξαντλήσει όλες του τις επιλογές, και ότι θα μπορούσε να στραφεί αλλού για χρηματοδότηση. Ακόμη κι αν ο Putin είχε απλώς υποσχεθεί να επενδύσει σε μελλοντικά ελληνικά κατασκευαστικά projects, θα είχε ενισχύσει την διαπραγματευτική δύναμη της Ελλάδας σρις συνομιλίες με τους Ευρωπαίους. Ο Τσίπρας έκανε μια αντίστοιχη διαπίστωση στο Οικονομικό Φόρουμ της Αγίας Πετρούπολης τον Ιούνιο, δηλώνοντας ότι η Ελλάδα "δεν φοβόταν να πλέει σε μεγάλες θάλασσες, σε νέες θάλασσες, προκειμένου να προσεγγίσει νέα και πιο ασφαλή λιμάνια”.

Οι BRICS θα μπορούσε να προσφέρουν ένα τέτοιο λιμάνι: ο αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών της Ρωσίας, Sergey Storchak πρότεινε τον Μάιο η Ελλάδα να εξετάσει το ενδεχόμενο να γίνει μέλος των BRICS. Ότι η σωτηρία της Αθήνας μπορεί να βρισκόταν στη νέα αναπτυξιακή τράπεζα των BRICS, την οποία η Μόσχα έχει παρουσιάσει ως εναλλακτική λύση για το ΔΝΤ. Η βοήθεια προς την Ελλάδα ήταν ακόμη ένα σημείο συζήτησης στην πρόσφατη σύνοδο των BRICS στην Ufa, αν και τα πέντε κράτη-μέλη τελικά δεν προσέφεραν καμία ανακούφιση στην Αθήνα.

Ο Putin θα μπορούσε να είχε βοηθήσει την Ελλάδα για ιδεολογικούς λόγους: η φιλορωσική κυβέρνηση της Ελλάδας είναι μια σφαλιάρα στο μέσον του δυτικού κόσμου, και κράτος-μέλος της ΕΕ και του ΝΑΤΟ. Ποιος θα μπορούσε να είναι ένας καλύτερος σύμμαχος για την Ρωσία; Αλλά η Ρωσία δεν έδωσε τίποτα.

Επομένως, γιατί ο Putin δεν έδωσε μια σανίδα σωτηρίας στην Ελλάδα; Διότι ο Putin αντιλαμβάνεται τη δημοκρατία: ο ΣΥΡΙΖΑ δεν ήταν στην εξουσία πριν από έξι μήνες, και χάρη στις ελεύθερες και δίκαιες εκλογές, μπορεί να είναι εκτός εjουσίας σε έξι μήνες από τώρα. Ο Putin υποσχέθηκε στον πρώην πρόεδρο Viktor Yanukovych της Ουκρανίας -όπου οι εκλογές διεξήχθησαν λιγότερο δημοκρατικά- 15 δισ. δολάρια. Το Κρεμλίνο τελικά έδωσε 3 δισ. δολάρια, και ακόμη προσπαθεί να πάρει πίσω τα λεφτά του.

Πραγματικά, ο Putin προτιμά να μην δώσει λεφτά σε δημοκρατικές χώρες εκτός και αν μπορεί να πάρει κάτι χειροπιαστό σε αντάλλαγμα -όπως το να εμποδίσει τις κυρώσεις της ΕΕ, κάτι που η Ελλάδα δεν είναι σε θέση να κάνει. Η Ρωσία νοιάζεται μόνο για λίγα συγκεκριμένα πράγματα που η Ελλάδα μπορεί να προσφέρει. Η Ρωσία θα ήθελε να συμμετέχει στην ιδιωτικοποίηση της ΔΕΠΑ (της μονοπωλιακής κρατικής επιχείρησης φυσικού αερίου) και να αγοράσει το σύστημα μεταφοράς αερίου προκειμένου να πουλήσει το αέριο απευθείας στους καταναλωτές μέσω της χώρας παρά στα σύνορά της. Δυστυχώς για το Κρεμλίνο, το "Τρίτο Ενεργειακό” πακέτο της ΕΕ δεν θα το επιτρέψει.

Η Ρωσία θα μπορούσε να χτίσει επίσης έναν στρατηγικό αγωγό μέσω της Ελλάδας, όπως ο South Stream ή ο παλιός Burgas-Αλεξανδρούπολη. Αλλά οι Βούλγαροι δεν θα το επιτρέψουν όσο είναι στο τραπέζι ο Turkish Stream. ΟΙ ρωσικοί σιδηρόδρομοι (RZD) έχουν εκφράσει ενδιαφέρον για τον ζημιογόνο ΟΣΕ. Ο πρόεδρος της RZD, Vladimir Yakunin, θέλει να επενδύσει στον ΟΣΕ εν μέρει και λόγω της κοινής ορθόδοξης παράδοσης Ελλάδας και Ρωσίας, αν και η απόκτηση του ΟΣΕ θα είχε επίσης και πρακτικές συνέπειες: όταν οι Κινέζοι ιδιωτικοποιήσουν το Λιμάνι του Πειραιά και ξεφορτώνουν τα αγαθά που αποστέλλονται μέσω της διώρυγας του Σουέζ, η Ρωσία θα μπορεί τότε να τα διανέμει σε όλη την Ευρώπη μέσω των τρένων.

Εναλλακτικά, η Ρωσία θα μπορούσε να αγοράσει ένα ελληνικό διυλιστήριο πετρελαίου ή άλλο ένα κρατικό μονοπώλιο, αν και αυτά τα assets είναι δύσκολο να βρεθούν. Ασφαλώς, οι Ευρωπαίοι δεν είναι ενθουσιασμένοι με την προοπτική η Ρωσία να αγοράσει ένα κρατικό μονοπώλιο σε μια χώρα-μέλος της ΕΕ. Και οι Έλληνες είναι επιφυλακτικοί για αυτή την πρόταση επίσης. ΟΙ κρατικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα είναι τεράστιες δημόσιες υπηρεσίες απασχόλησης για κοινωνικά έργα, και οι Ρώσοι έχουν ένα ιστορικό να αρνούνται να επιδοτήσουν το πλεονάζον εργατικό δυναμικό. Οι Έλληνες φοβούνταν τους Ρώσους ιδιοκτήτες στη δεκαετία του 1990 και ακόμη το κάνουν. Έχουν πάντα προσπαθήσει να πουλήσουν στους Ρώσους τις μετοχές τους χωρίς δικαιώματα διαχείρισης. Ένα είδους συμφωνία "εσύ επενδύεις-εμείς διοικούμε”, που οι Ρώσοι αρνούνται να αποδεχθούν. Ο Putin δεν έχει ακόμη χαλαρώσει τα αντίμετρα για τα ελληνικά λαχανικά και ψάρια. Η Ρωσία δεν κάνει καμία εξαίρεση έναντι υποσχέσεων για πίστη. Μόνο οι πράξεις μετρούν.

Ο Putin σίγουρα θα μπορούσε να διαθέσει κάποια δισ. δολάρια, ακόμη και σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς. Το 2008, όταν η Ισλανδία χρεοκόπησε, η Ρωσία έσπευσε δίνοντας στο Ρέυκιαβικ 5 δισ. δολάρια σε βοήθεια. Το 2013, στη διάρκεια της κυπριακής κρίσης, οργίαζαν οι φήμες για μια βοήθεια 2,5 δισ. ευρώ. Ωστόσο οι Ρώσοι κρατούσαν τα λεφτά τους σε κυπριακές τράπεζες, ενώ δεν έχουν καταθέσεις στην Ελλάδα. Λίγα δισ. δολάρια από τους Ρώσους δεν θα βοηθούσε τους Έλληνες να ξανανοίξουν τις τράπεζές τους. Η Αθήνα θα συνέχιζε να επιτρέπει την εκταμίευση των 60 ευρώ ημερησίως για μερικές ακόμη εβδομάδες, παρατείνοντας έτσι την αγωνία.

Η κατάσταση θα ήταν διαφορετική εάν η Ελλάδα είχε βγει από την ευρωζώνη και διαγραφόταν όλο της το χρέος. Τότε, τα ρωσικά δάνεια θα μπορούσαν να είχαν χρησιμοποιηθεί για να ενισχύσουν ένα νέο νόμισμα, καθιστώντας πιο φθηνό και πιο επικερδές για τη Ρωσία να αποκτήσει και να αναπτύξει ελληνικά assets. Τότε, ένα πολυετές δάνειο σε δολάρια, θα μπορούσε να είχε σημασία για την Μόσχα.

Ελλάδα, όπως Βενεζουέλα της Ευρώπης

Αφού απάντησε στην κλήση του Τσίπρα, ο Putin τηλεφώνησε στην επικεφαλής του ΔΝΤ, Christine Lagarde. Είπε έναν καλό λόγο για την Ελλάδα, ζητώντας από τους Ευρωπαίους να υποστηρίξουν την Αθήνα με κάθε δυνατό τρόπο. Είναι πιθανό ο Barack Obama να ζήτησε από τη Lagarde να κάνει το ίδιο: δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι η Ελλάδα ήταν ποτέ ένα σημείο διαφωνίας μεταξύ της Ρωσίας και των ΗΠΑ -παρά την θέση της Ελλάδας στην ουκρανική κρίση, την αντι-δυτική ρητορική των ηγετών της και τη φιλία του Τσίπρα με τον Putin.

Παρά την μαρξιστική του κλίση και τον χρόνο που πέρασε διαδηλώνοντας μπροστά από την Αμερικανική Πρεσβεία στα νιάτα του, ο Τσίπρας έχει προσπαθήσει να διατηρήσει μια ισχυρή σχέση με τις ΗΠΑ από την αρχή της θητείας του, ταξιδεύοντας στην Ουάσιγκτον αμέσως μετά από τις εκλογές. Ο Έλληνες πρωθυπουργός τηλεφώνησε στον Obama στις 9 Ιουλίου για να μιλήσουν για τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος και για να τον ενημερώσει για τις νέες προτάσεις που θα παρουσίαζε στους πιστωτές της Ελλάδας. Τον Ιούνιο ο Obama μίλησε με τους μεγάλους πιστωτές και τους ζήτησε να είναι ευέλικτοι. Τα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης δεν είναι πολύ επικριτικά έναντι του Τσίπρα. Δεν είναι ένας κακός στις ΗΠΑ με τον τρόπο που είναι για πολλούς στην Ευρώπη. Στην πραγματικότητα, μεγάλες αμερικανικές εφημερίδες δημοσίευσαν σειρά επικριτικών άρθρων για την Merkel μετά από το δημοψήφισμα, κατηγορώντας την ότι βάζει σε κίνδυνο την ευρωπαϊκή ενότητα.

Ορισμένοι έχουν υποστηρίξει ότι οι Αμερικανοί θέλουν το ευρώ να καταρρεύσει έτσι ώστε το δολάριο να γίνει το μοναδικό αποθεματικό νόμισμα στον κόσμο. Αλλά ο Obama δεν θέλειη ΕΕ ή η ευρωζώνη να καταρρεύσουν. Εξάλλου, είναι κεντρικό μέρος του δυτικού project, στο οποίο οι ΗΠΑ αποτέλεσαν την αιχμή του δόρατος για περισσότερο από μισό αιώνα. Οι ΗΠΑ δεν θέλουν η Ελλάδα να γίνει η Βενεζουέλα της Ευρώπης. Η δυτική αποτυχία για την επίλυση μιας σχετικά μικρής κρίσης, δεν θα έστελνε θετικό μήνυμα στα μετά-σοβιετικά κράτη που φιλοδοξούν να ενταχθούν στην ευρω-ατλαντική κοινότητα.

Και πάλι, ο Obama δεν θα πάει τόσο μακριά ώστε να διαλύσει το άτυπο παράδειγμα "ηγεσία υπό την ηγεσία”, σύμφωνα με το οποίο οι ΗΠΑ ηγούνται του δυτικού κόσμου, και η Γερμανία ηγείται της Ευρώπης. Ο Obama θα ήταν ευτυχής να έμενε η Ελλάδα στην ευρωζώνη σε βάρος της Γερμανίας, αλλά κατανοεί ότι καθώς οι Ευρωπαίοι είναι αυτοί που τελικά πληρώνουν για την Αθήνα, επωμίζονται και μεγαλύτερη ευθύνη.

Η Ρωσία κερδίζει, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο

Μπορεί κανείς να περιμένει ότι η Ρωσία θα ενθουσιαστεί από ένα Grexit και από τη διάλυση της ευρωζώνης. Αλλά πραγματικά, δεν το έχει κάνει. Η Ρωσία έχει επωφεληθεί πολιτικά από την ελληνική κρίση. Εάν η Δύση δεν είναι σε θέση να φέρει τάξη και ευημερία στην σχετικά εύπορη Ελληνική Δημοκρατία, η οποία υπάρχει εντός της Ευρώπης για 35 χρόνια, πώς μπορεί να υποσχεθεί ότι θα φέρει τάξη και ευημερία στην Ουκρανία, ένα πολύ πιο μεγάλο, πιο φτωχό και πιο χαοτικό έθνος;

Ρώσοι διπλωμάτες προσπαθούν πάντα να εκμεταλλευτούν τις ρήξεις και τις ρωγμές στην ευρωπαϊκή ενότητα, και να υφαρπάξουν μια αδυναμία, όταν την βλέπουν. Η Ρωσία θα προτιμούσε να έχει την Ελλάδα ως φίλο εντός της ΕΕ έτσι ώστε να μπορεί να χρησιμοποιήσει την Αθήνα ως κανάλι άσκησης επιρροής και επικοινωνίας.

Από την οπτική της Ρωσίας, υπάρχουν υπέρ και κατά από το να φύγει η Ελλάδα και να μείνει στην ευρωζώνη. Εάν φύγει, η Μόσχα παίρνει μια φθηνή χώρα όπου ακόμη και οι μικρές επενδύσεις θα μπορούσαν να αποφέρουν πολλά και οι άκαμπτοι ευρωπαϊκοί κανονισμοί, είναι χαλαροί. Εκτός αυτού, η οικονομική κατάρρευση σύντομα θα ακολουθηθεί από την διαγραφή χρέους και πιθανώς, την ανάπτυξη. Κανένας δεν θα αφήσει την Ελλάδα να μετατραπεί σε Ζιμπάμπουε, αυτό είναι σίγουρο.

Εάν μείνει, η Ρωσία θα διατηρήσει τις δραστηριότητές της εκεί, αν και με μεγαλύτερους περιορισμούς. Θα επωφεληθεί από τη συνεργασία με βάση ένα νομικό πλαίσιο της οικονομικής και νομισματικής ένωσης, και θα συλλέξει έσοδα σε ένα παγκοσμίως αποθεματικό νόμισμα αμέσως. Η Μόσχα σίγουρα δεν θέλει ή δεν χρειάζεται την ευρωζώνη και την ευρωπαϊκή οικονομία: η Ρωσία εξακολουθεί να λαμβάνει το καλύτερο μέρος των εσόδων της από τις εξαγωγές, από την ΕΕ.

Αλλά και πάλι, η κατάρρευση δεν είναι στον ορίζοντα, έτσι κι αλλιώς.