ΕΙΝΑΙ ΤΕΛΙΚΑ ΦΟΥΣΚΑ; Ηρθε το τέλος του κινεζικού θαύματος;

Την τελευταία δεκαετία το κινεζικό μοντέλο ανάπτυξης χρησιμοποιήθηκε ως παράδειγμα προς μίμηση. Χαμηλό κόστος εργασίας, περιβαλλοντική υποβάθμιση προς όφελος της βιομηχανικής παραγωγής, εξωφρενικοί ρυθμοί ανάπτυξης της οικοδομικής δραστηριότητας, ήταν μερικά από τα συστατικά του σεναρίου επιτυχίας.



Η χρυσόσκονη της επιτυχίας πολλές φορές σκέπαζε τις φωνές που προειδοποιούσαν για τις πολλαπλές φούσκες που μεγάλωναν.



Τα τελευταία χρόνια όλο και πιο πολλοί αναλυτές προειδοποίησαν για την υπερθέρμανση στην αγορά κατοικίας. Επίσης δεν ήταν λίγες οι αναλύσεις που μιλούσαν για τη χρηματιστηριακή φούσκα. Την τελευταία μάλιστα τριετία, όλο και περισσότεροι οικονομολόγοι υποστήριζαν ότι οι ρυθμοί ανάπτυξης των προηγούμενων δεκαετιών δεν είναι δυνατόν να συνεχιστούν επί μακρόν.

Κινεζική περιπέτεια
Ηρθε το τέλος του κινεζικού θαύματος;

Στην πραγματικότητα, η κινεζική περιπέτεια τώρα αρχίζει, καθώς τα προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει η Κίνα είναι τόσο μεγάλα, ώστε δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν ούτε με παρεμβάσεις στις χρηματιστηριακές αγορές ούτε με διορθώσεις της ισοτιμίας του κινεζικού νομίσματος. Πολλοί ακαδημαϊκοί υποστηρίζουν, ότι τα πραγματικά προβλήματα της Κίνας τώρα αρχίζουν. Η επερχόμενη κρίση έχει πολύ περισσότερο να κάνει με τη δημογραφική στασιμότητα, τη φυγή κεφαλαίων και την απόφαση της κινεζικής ηγεσίας να δοθεί στην αγορά ένας «αποφασιστικός» ρόλος στην οικονομική ανάπτυξη της Κίνας.

Τα τρία αυτά προβλήματα που σίγουρα αλληλοεπηρεάζονται, δημιουργούν έναν ασφυκτικό κλοιό, από τον οποίο η κινεζική ηγεσία πολύ δύσκολα θα μπορέσει να ξεφύγει. Το σίγουρο είναι, ότι η κινεζική οικονομία έχει αυτοεγκλωβιστεί στο ίδιο της το μοντέλο. Για να το κατανοήσει αυτό κανείς, θα πρέπει να συγκρίνει τη σημερινή κρίση με εκείνη του 2008. Πρίν επτά χρόνια όταν η κρίση χτύπησε την πόρτα της, η τότε κινεζική ηγεσία παρότι υπέστη μια πτώση εξαγωγών κατά 16% (το 2009 σε σχέση με το 2008) κατάφερε να απεμπλακεί εφαρμόζοντας ένα πρόγραμμα κεϋνσιακής έμπνευσης. Η κατάρρευση των εξαγωγών αντισταθμίστηκε από ένα αποφασιστικό κυβερνητικό πρόγραμμα τόνωσης με 586 δισεκατομμύρια δολάρια που έπεσαν στην οικονομία μέσω επενδύσεων στις υποδομές.
Ηρθε το τέλος του κινεζικού θαύματος;

Σήμερα πολύ δύσκολα ένα τέτοιο εγχείρημα θα πετύχαινε, καθώς η επιτυχία του οικονομικού της μοντέλου δημιούργησε νέα δεδομένα στην εσωτερική αγορά, τα οποία κάνουν το εγχείρημα ιδιαίτερα ριψοκίνδυνο από πλευράς αποδοτικότητας.

Πρόβλημα χρέους

Ελάχιστοι λαμβάνουν υπόψη ότι η Κίνα αντιμετωπίζει πρόβλημα χρέους. Συγκεκριμένα, το τοπικό χρέος βρίσκεται στα ύψη, ενώ το χρέος των επιχειρήσεων, ανέρχεται σε 160% του κινεζικού ΑΕΠ. Η απειλή από το τοπικό χρέος είναι μεγάλη και για αυτό πρόσφατα η κινεζική κυβέρνηση, προχώρησε σε μία συμφωνία ανταλλαγής χρέους (swap), που εκτιμάται στα 160 δισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με την οποία οι επικίνδυνες υποχρεώσεις της τοπικής αυτοδιοίκησης θα αντικατασταθούν με δημοτικό χρέος χαμηλού επιτοκίου. Μεγάλο «αγκάθι» αποτελεί και η αμφιλεγόμενη λειτουργία των λεγόμενων «σκιωδών» τραπεζών. Πρόσφατες έρευνες έχουν μάλιστα καταδείξει, ότι η λειτουργία των τελευταίων έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια κατά 30%.
Ηρθε το τέλος του κινεζικού θαύματος;

Οι προβλέψεις για την εξέλιξη των δημοσιονομικών μεγεθών είναι μάλλον δυσοίωνες, καθώς η Κίνα καλείται να αντιμετωπίσει μία δημογραφική κρίση η οποία σίγουρα θα εξελιχθεί σε βαρίδι για τον προϋπολογισμό. Το ποσοστό του πληθυσμού ηλικίας 65 ετών και άνω, θα αυξηθεί από 10% έως περίπου 21%, μεταξύ 2015 και 2035. Αυτό πρακτικά σημαίνει αύξηση των δαπανών για την παροχή συντάξεων και επαρκή υγειονομική περίθαλψη.

Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς, ότι το πρόβλημα θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί με την αύξηση των φορολογικών εσόδων. Η διεθνοποίηση όμως της κινεζικής οικονομίας, καθιστά το εγχείρημα ιδιαίτερα δύσκολο. Τα κεφαλαιακά κέρδη μένουν σε μεγάλο βαθμό αφορολόγητα στην Κίνα, λόγω της αχαλίνωτης φοροδιαφυγής και τα περισσότερα κέρδη από τη χρηματιστηριακή αγορά δεν φορολογούνται καθόλου. Μία απόπειρα φορολόγησής τους απλώς θα ωθήσει τους πλούσιους Κινέζους να πάρουν τα περιουσιακά τους στοιχεία (ή τουλάχιστον τη νομική δικαιοδοσία επί του ενεργητικού τους), έξω από τη χώρα. Αν μάλιστα δει κανείς τη γεωγραφική διασπορά των κινεζικών επενδύσεων στο εξωτερικό, τότε εύκολα κατανοεί ότι τα ιδιωτικά κεφάλαια μπορούν να μεταφερθούν παντού στον κόσμο: από την Νότια Αμερική, μέχρι τις χώρες της ΕΕ και από τις ΗΠΑ μέχρι την Αφρική.

Φόροι

Η επιβολή των φόρων έχει σίγουρα γίνει δύσκολη, από τη στιγμή που η κυβέρνηση στην Τρίτη Ολομέλεια το 2013 δεσμεύθηκε για άνοιγμα στην αγορά. Τα επακόλουθα σχέδια της κυβέρνησης να ανοίξει τους κεφαλαιακούς λογαριασμούς στην πλήρη μετατρεψιμότητα, καθιστούν ακόμα πιο εύκολη τη διαρροή κεφαλαίων.

Για να κατανοήσει κανείς τις δυσκολίες που θα κληθεί να αντιμετωπίσει τις επόμενες δεκαετίες, η Κίνα δεν έχει παρά να αναλύσει τις αιτίες της θεαματικής οικονομικής της ανόδου. ΄Ετσι, η ανάπτυξή της τα τελευταία 20 χρόνια προωθήθηκε από δύο μοναδικά πλεονεκτήματα: Την πτώση του δείκτη γονιμότητας του πληθυσμού και την αυξανόμενη αστικοποίηση. Και τα δύο σήμερα εξελίσσονται σε μπούμερανγκ. Η αυξημένη αστικοποίηση ήταν το άλλο μοναδικό στοιχείο που βοήθησε την κινεζική ανάπτυξη στη διάρκεια των τελευταίων δύο δεκαετιών.

Η αστικοποίηση αυξάνει το ΑΕΠ, επειδή οι αστικοί πληθυσμοί είναι συνήθως πιο παραγωγικοί από όσο οι αγροτικοί, αλλά και γιατί οι κάτοικοι των πόλεων συνήθως εργάζονται εκτός σπιτιού σε μισθωτές εργασίες, ενώ πολλοί κάτοικοι της υπαίθρου εργάζονται και σε απλήρωτες αγροτικές εργασίες που στοχεύουν στην προσωπική διαβίωσή τους. Αλλά όπως και η μείωση της γεννητικότητας, η αστικοποίηση είναι μία διαδικασία με φυσικά όρια. Και φυσικά δεν θα πρέπει να παραβλέπει κανείς και την ανισότητα που προκάλεσε και η οποία θα δημιουργήσει πιέσεις στο κόστος εργασίας.

Πολλοί ακαδημαϊκοί έχουν προειδοποιήσει για τον κίνδυνο «λατινοαμερικανοποίησης» της Κίνας, ιδίως σε σχέση με την αυξανόμενη ανισότητα εισοδημάτων. Το 2003 είχε μόλις ένα δισεκατομμυριούχο (αξιολογημένο σε δολάρια) ενώ το 2011, σύμφωνα με το περιοδικό Forbes, είχε 115 δισεκατομμυριούχους και μέχρι σήμερα ο αριθμός τους αυξάνεται, με αποτέλεσμα να προκαλούνται κοινωνικές αντιδράσεις και πιέσεις για περαιτέρω αυξήσεις των αποδοχών.

Περιβάλλον και ανάπτυξη

Από την άλλη πλευρά, το περιβαλλοντικό αντίτιμο της ανάπτυξης, είναι πλέον τόσο μεγάλο ώστε στο μέλλον να μη μπορεί να καταβληθεί. Τα περιβαλλοντικά εμπόδια για τη συνέχιση της ανάπτυξης της Κίνας είναι σχεδόν ανυπέρβλητα. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εκτιμά, ότι η ατμοσφαιρική μόλυνση στην Κίνα ευθύνεται για το θάνατο 656.000 ανθρώπων ετησίως. Η μόλυνση των υδάτων σκοτώνει άλλους 95.600 ανθρώπους.

Το ίδιο το κινεζικό υπουργείο Υδάτινων Πόρων εκτιμά, ότι περίπου 300 εκατομμύρια πολίτες, τα δυο τρίτα των οποίων σε αγροτικές περιοχές, εξαρτώνται από νερό το οποίο περιέχει «βλαβερές ουσίες». Η Κίνα εξάλλου ευθύνεται σήμερα για τις παγκοσμίως μεγαλύτερες εκπομπές «αερίων του θερμοκηπίου». Είναι πλέον σαφές ότι φτάνει σε ένα τέλος η ικανότητα της Κίνας να μετατρέπει σε χρήμα το φυσικό της περιβάλλον και με τον τρόπο αυτό να ενισχύει την ανάπτυξή της χωρίς να ενδιαφέρεται για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Η μελλοντική ανάπτυξη της Κίνας πρέπει να είναι πιο «καθαρή» από όσο στο παρελθόν, άρα θα είναι και πιο ακριβή. Ως μια παλαιόθεν πυκνοκατοικημένη χώρα, το φυσικό περιβάλλον στην Κίνα έχει υποστεί εντατική εκμετάλλευση, ίσως περισσότερο από οπουδήποτε αλλού στον κόσμο. Σήμερα, η χώρα διαθέτει πια πολύ λίγα αποθέματα φυσικού περιβάλλοντος για να εκμεταλλευθεί