Αυστηρό νομικό πλαίσιο για το ξέπλυμα χρήματος και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας φέρνει από το νέο έτος η υποχρεωτική εισαγωγή στο εθνικό δίκαιο της 5ης κοινοτικής Οδηγίας (2018/843 ΕΕ).
Η Οδηγία θα ισχύσει από τις 10 Ιανουαρίου 2020 και ήδη το Υπουργείο Οικονομικών προετοιμάζεται προς αυτή την κατεύθυνση, αναλαμβάνοντας σειρά δράσεων για τη θωράκιση του χρηματοπιστωτικού και του μη χρηματοπιστωτικού τομέα απέναντι σε εγκληματικές δραστηριότητες ξεπλύματος χρήματος και χρηματοδότησης της τρομοκρατίας. Πρόσφατα, ο υφυπουργός Οικονομικών, αρμόδιος για τον χρηματοπιστωτικό τομέα, Γιώργος Ζαββός, ανέφερε μιλώντας σε συνέδριο για την απάτη, την υλοποίηση του Κεντρικού Μητρώου Πραγματικών Δικαιούχων που έχει ως στόχο τη διαφάνεια των εταιρικών δομών και την αποτροπή κατάχρησής τους για σκοπούς ξεπλύματος χρήματος και χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, καθώς και την επικείμενη ενσωμάτωση της 5ης Οδηγίας. Όπως ανέφερε, με αυτήν διασφαλίζεται ο έλεγχος των πολιτικώς εκτεθειμένων προσώπων, καθώς η Οδηγία υποχρεώνει τα κράτη-μέλη να συντάξουν λίστες με τα πρόσωπα που κατέχουν δημόσιες θέσεις, ώστε να διευκολύνεται ο αποτελεσματικός έλεγχός τους.
Τι θα φέρει η 5η Οδηγία της ΕΕ
Η 5η Οδηγία εισάγει σημαντικές καινοτομίες στην παρακολούθηση και τον έλεγχο δραστηριοτήτων που αφορούν στο ξέπλυμα χρήματος και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας. Όπως αναφέρει η κα Ειρήνη Παπαδοπούλου, Audit Partner, Risk Management Director, ΣΟΛ Crowe, η Οδηγία θα φέρει τις εξής καινοτομίες:
-Απαιτεί περισσότερη διαφάνεια όσον αφορά στην ιδιοκτησία εταιρειών και στα εμπιστεύματα (trusts). Τα μητρώα των πραγματικών κατόχων εταιρειών θα μπορούν να είναι προσιτά σε όλους.
-Το εικονικό νόμισμα, όπως οι πλατφόρμες ανταλλαγής bitcoin και οι φορείς παροχής πορτοφολιού θα υποχρεούνται να ελέγχουν ποιοι είναι οι πελάτες τους, τερματίζοντας την ανωνυμία που σχετίζεται με αυτές τις ανταλλαγές.
-Θα ενισχυθεί η ηλεκτρονική παρακολούθηση στο Due Diligence των πελατών.
Το νομικό πλαίσιο για το ξέπλυμα χρήματος και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας θα γίνει ακόμη πιο αυστηρό στα τέλη του επόμενου έτους, όταν, στις 3 Δεκεμβρίου του 2020, θα πρέπει να ενσωματωθεί στο εθνικό δίκαιο και η 6η κοινοτική Οδηγία (2018/1673 ΕΕ). Με αυτήν δημιουργείται "ενιαία λίστα αξιόποινων πράξεων" και εισάγονται στη νομοθεσία 22 αδικήματα που πρέπει να ποινικοποιούνται. Η "βοήθεια", η "συνέργεια", η "προσπάθεια" και η "υποκίνηση" στο ξέπλυμα χρήματος ή τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας, θα θεωρούνται αδικήματα. Επιπλέον, η 6η Οδηγία:
-Θα επεκτείνει την ποινική ευθύνη σε νομικά πρόσωπα, καθώς και σε άτομα με ορισμένες θέσεις (ευθύνης, λήψης αποφάσεων, άτομα με εξουσία ελέγχου κ.λπ.).
-Θα εισαγάγει αυστηρότερες ποινές.
-Θα άρει τα εμπόδια για τη διασυνοριακή δικαστική και αστυνομική συνεργασία.
-Θα ευθυγραμμίσει τους κανόνες της ΕΕ με διεθνείς υποχρεώσεις.
Πού βρίσκεται η Ελλάδα
Στις αρχές Σεπτεμβρίου 2019 δημοσιεύτηκε η έκθεση αξιολόγησης της Ελλάδας από την FATF (Financial Action Task Force) σχετικά με την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας. Η ανταπόκριση της Ελλάδας είναι σε γενικές γραμμές ικανοποιητική, καθώς οι στόχοι των περισσότερων ελληνικών αρχών είναι συνεπείς με τους προσδιορισμένους κινδύνους για το ξέπλυμα χρήματος και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας και τις εφαρμοζόμενες εθνικές πολιτικές. Ωστόσο, ακόμα δεν έχει οριστικοποιηθεί από την Ελλάδα η εθνική στρατηγική για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Επίσης, όπως παρατηρεί η FATF:
-Όταν οι υποθέσεις ακολουθούν τη δικαστική οδό, αντιμετωπίζουν αδικαιολόγητες καθυστερήσεις.
-Η δυσκολία να στηριχθεί μια πράξη ως αδίκημα πέραν κάθε αμφιβολίας, ώστε να στοιχειοθετηθεί η παράνομη προέλευση κεφαλαίων, κάνει δύσκολο το έργο της ανίχνευσης, της δίωξης και καταδίκης των πράξεων αυτών.
-Δύσκολα αναγνωρίζονται περιστατικά ξεπλύματος χρήματος παράλληλα με άλλα αδικήματα και, ως εκ τούτου, σπάνια αναγνωρίζονται οι διαμεσολαβητές ή επαγγελματίες ξεπλύματος χρήματος.
-Δεν συλλέγονται πληροφορίες και δεν τηρούνται στατιστικά στοιχεία των κυρώσεων που έχουν επιβληθεί και σχετίζονται με ξέπλυμα χρήματος ή χρηματοδότηση τρομοκρατίας, προκειμένου να χαρακτηριστούν οι κυρώσεις ως αναλογικές ή αποτρεπτικές.
-Οι καθυστερήσεις στις διαδικασίες δίωξης και προσφυγής αποτρέπουν την αποτελεσματική κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων.
-Οι κυρώσεις για ψευδή δήλωση ή μη δήλωση χρημάτων ή ανώνυμων διαπραγματεύσιμων τίτλων δεν είναι αναλογικές ή αποτρεπτικές.
-Υπάρχουν κατηγορίες επιχειρήσεων και επαγγελμάτων (π.χ. ΜΚΟ, συστήματα μεταφοράς άτυπων κεφαλαίων) για τη λειτουργία των οποίων δεν έχει αποκτηθεί ακόμα βαθιά γνώση, όπως και για τους φορείς που θα πρέπει να τις εποπτεύουν.
-Δεν υπάρχουν επαρκείς πόροι ώστε να διευκολυνθούν οι εποπτικές αρχές του χρηματοπιστωτικού τομέα να χρησιμοποιήσουν πλήρως τα απαιτούμενα εργαλεία εποπτείας (π.χ. επιτόπια επιθεώρηση).
-Σπάνια επιβάλλονται ποινικές διώξεις πέραν των προστίμων, τόσο στα πιστωτικά ιδρύματα όσο και στους λοιπούς κλάδους.
-Οι πληροφορίες των ελληνικών νηολογημένων ναυτιλιακών εταιρειών τηρούνται σε χειρόγραφο μητρώο, με αποτέλεσμα να εμποδίζεται η πρόσβαση σε ενημερωμένες και πλήρεις πληροφορίες για τον τομέα αυτό, ο οποίος έχει χαρακτηριστεί από την αξιολόγηση της FATF ως "υψηλού κινδύνου".
-Οι καθυστερήσεις στις δικαστικές διαδικασίες επηρεάζουν αρνητικά την ικανότητα της Ελλάδας να λαμβάνει αμοιβαία δικαστική συνδρομή και να προβαίνει σε έκδοση προσώπων που επιδεικνύουν εγκληματική δραστηριότητα διεθνώς.
-Δεν έχει ακόμη παρασχεθεί από την Τράπεζα της Ελλάδος λεπτομερής καθοδήγηση, ως προς τους μη χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς σχετικά με το ξέπλυμα χρήματος και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας.
-Οι μηχανισμοί ελέγχου εισόδου προσώπων στην Ελλάδα είναι ανεπαρκείς σε διάφορους τομείς που μπορεί να παρουσιάζουν υψηλό βαθμό κινδύνου. Υπάρχει μεγάλος αριθμός κτηματομεσιτών χωρίς άδεια, γεγονός που αυξάνει τον κίνδυνο αγοράς ακινήτων για ξέπλυμα.
-Έχουν παρατηρηθεί από τις εποπτικές αρχές ελλείψεις στα λογιστικά, νομικά και κτηματομεσιτικά επαγγέλματα.
-Υφίστανται πάνω από 10.000 ανώνυμες εταιρίες με ανώνυμες μετοχές, η κατάργηση των οποίων εκκρεμεί με βάση τον ν.4548/2018 έως τον Ιανουάριο του 2020.
Η Οδηγία θα ισχύσει από τις 10 Ιανουαρίου 2020 και ήδη το Υπουργείο Οικονομικών προετοιμάζεται προς αυτή την κατεύθυνση, αναλαμβάνοντας σειρά δράσεων για τη θωράκιση του χρηματοπιστωτικού και του μη χρηματοπιστωτικού τομέα απέναντι σε εγκληματικές δραστηριότητες ξεπλύματος χρήματος και χρηματοδότησης της τρομοκρατίας. Πρόσφατα, ο υφυπουργός Οικονομικών, αρμόδιος για τον χρηματοπιστωτικό τομέα, Γιώργος Ζαββός, ανέφερε μιλώντας σε συνέδριο για την απάτη, την υλοποίηση του Κεντρικού Μητρώου Πραγματικών Δικαιούχων που έχει ως στόχο τη διαφάνεια των εταιρικών δομών και την αποτροπή κατάχρησής τους για σκοπούς ξεπλύματος χρήματος και χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, καθώς και την επικείμενη ενσωμάτωση της 5ης Οδηγίας. Όπως ανέφερε, με αυτήν διασφαλίζεται ο έλεγχος των πολιτικώς εκτεθειμένων προσώπων, καθώς η Οδηγία υποχρεώνει τα κράτη-μέλη να συντάξουν λίστες με τα πρόσωπα που κατέχουν δημόσιες θέσεις, ώστε να διευκολύνεται ο αποτελεσματικός έλεγχός τους.
Τι θα φέρει η 5η Οδηγία της ΕΕ
Η 5η Οδηγία εισάγει σημαντικές καινοτομίες στην παρακολούθηση και τον έλεγχο δραστηριοτήτων που αφορούν στο ξέπλυμα χρήματος και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας. Όπως αναφέρει η κα Ειρήνη Παπαδοπούλου, Audit Partner, Risk Management Director, ΣΟΛ Crowe, η Οδηγία θα φέρει τις εξής καινοτομίες:
-Απαιτεί περισσότερη διαφάνεια όσον αφορά στην ιδιοκτησία εταιρειών και στα εμπιστεύματα (trusts). Τα μητρώα των πραγματικών κατόχων εταιρειών θα μπορούν να είναι προσιτά σε όλους.
-Το εικονικό νόμισμα, όπως οι πλατφόρμες ανταλλαγής bitcoin και οι φορείς παροχής πορτοφολιού θα υποχρεούνται να ελέγχουν ποιοι είναι οι πελάτες τους, τερματίζοντας την ανωνυμία που σχετίζεται με αυτές τις ανταλλαγές.
-Θα ενισχυθεί η ηλεκτρονική παρακολούθηση στο Due Diligence των πελατών.
Το νομικό πλαίσιο για το ξέπλυμα χρήματος και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας θα γίνει ακόμη πιο αυστηρό στα τέλη του επόμενου έτους, όταν, στις 3 Δεκεμβρίου του 2020, θα πρέπει να ενσωματωθεί στο εθνικό δίκαιο και η 6η κοινοτική Οδηγία (2018/1673 ΕΕ). Με αυτήν δημιουργείται "ενιαία λίστα αξιόποινων πράξεων" και εισάγονται στη νομοθεσία 22 αδικήματα που πρέπει να ποινικοποιούνται. Η "βοήθεια", η "συνέργεια", η "προσπάθεια" και η "υποκίνηση" στο ξέπλυμα χρήματος ή τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας, θα θεωρούνται αδικήματα. Επιπλέον, η 6η Οδηγία:
-Θα επεκτείνει την ποινική ευθύνη σε νομικά πρόσωπα, καθώς και σε άτομα με ορισμένες θέσεις (ευθύνης, λήψης αποφάσεων, άτομα με εξουσία ελέγχου κ.λπ.).
-Θα εισαγάγει αυστηρότερες ποινές.
-Θα άρει τα εμπόδια για τη διασυνοριακή δικαστική και αστυνομική συνεργασία.
-Θα ευθυγραμμίσει τους κανόνες της ΕΕ με διεθνείς υποχρεώσεις.
Πού βρίσκεται η Ελλάδα
Στις αρχές Σεπτεμβρίου 2019 δημοσιεύτηκε η έκθεση αξιολόγησης της Ελλάδας από την FATF (Financial Action Task Force) σχετικά με την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας. Η ανταπόκριση της Ελλάδας είναι σε γενικές γραμμές ικανοποιητική, καθώς οι στόχοι των περισσότερων ελληνικών αρχών είναι συνεπείς με τους προσδιορισμένους κινδύνους για το ξέπλυμα χρήματος και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας και τις εφαρμοζόμενες εθνικές πολιτικές. Ωστόσο, ακόμα δεν έχει οριστικοποιηθεί από την Ελλάδα η εθνική στρατηγική για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Επίσης, όπως παρατηρεί η FATF:
-Όταν οι υποθέσεις ακολουθούν τη δικαστική οδό, αντιμετωπίζουν αδικαιολόγητες καθυστερήσεις.
-Η δυσκολία να στηριχθεί μια πράξη ως αδίκημα πέραν κάθε αμφιβολίας, ώστε να στοιχειοθετηθεί η παράνομη προέλευση κεφαλαίων, κάνει δύσκολο το έργο της ανίχνευσης, της δίωξης και καταδίκης των πράξεων αυτών.
-Δύσκολα αναγνωρίζονται περιστατικά ξεπλύματος χρήματος παράλληλα με άλλα αδικήματα και, ως εκ τούτου, σπάνια αναγνωρίζονται οι διαμεσολαβητές ή επαγγελματίες ξεπλύματος χρήματος.
-Δεν συλλέγονται πληροφορίες και δεν τηρούνται στατιστικά στοιχεία των κυρώσεων που έχουν επιβληθεί και σχετίζονται με ξέπλυμα χρήματος ή χρηματοδότηση τρομοκρατίας, προκειμένου να χαρακτηριστούν οι κυρώσεις ως αναλογικές ή αποτρεπτικές.
-Οι καθυστερήσεις στις διαδικασίες δίωξης και προσφυγής αποτρέπουν την αποτελεσματική κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων.
-Οι κυρώσεις για ψευδή δήλωση ή μη δήλωση χρημάτων ή ανώνυμων διαπραγματεύσιμων τίτλων δεν είναι αναλογικές ή αποτρεπτικές.
-Υπάρχουν κατηγορίες επιχειρήσεων και επαγγελμάτων (π.χ. ΜΚΟ, συστήματα μεταφοράς άτυπων κεφαλαίων) για τη λειτουργία των οποίων δεν έχει αποκτηθεί ακόμα βαθιά γνώση, όπως και για τους φορείς που θα πρέπει να τις εποπτεύουν.
-Δεν υπάρχουν επαρκείς πόροι ώστε να διευκολυνθούν οι εποπτικές αρχές του χρηματοπιστωτικού τομέα να χρησιμοποιήσουν πλήρως τα απαιτούμενα εργαλεία εποπτείας (π.χ. επιτόπια επιθεώρηση).
-Σπάνια επιβάλλονται ποινικές διώξεις πέραν των προστίμων, τόσο στα πιστωτικά ιδρύματα όσο και στους λοιπούς κλάδους.
-Οι πληροφορίες των ελληνικών νηολογημένων ναυτιλιακών εταιρειών τηρούνται σε χειρόγραφο μητρώο, με αποτέλεσμα να εμποδίζεται η πρόσβαση σε ενημερωμένες και πλήρεις πληροφορίες για τον τομέα αυτό, ο οποίος έχει χαρακτηριστεί από την αξιολόγηση της FATF ως "υψηλού κινδύνου".
-Οι καθυστερήσεις στις δικαστικές διαδικασίες επηρεάζουν αρνητικά την ικανότητα της Ελλάδας να λαμβάνει αμοιβαία δικαστική συνδρομή και να προβαίνει σε έκδοση προσώπων που επιδεικνύουν εγκληματική δραστηριότητα διεθνώς.
-Δεν έχει ακόμη παρασχεθεί από την Τράπεζα της Ελλάδος λεπτομερής καθοδήγηση, ως προς τους μη χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς σχετικά με το ξέπλυμα χρήματος και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας.
-Οι μηχανισμοί ελέγχου εισόδου προσώπων στην Ελλάδα είναι ανεπαρκείς σε διάφορους τομείς που μπορεί να παρουσιάζουν υψηλό βαθμό κινδύνου. Υπάρχει μεγάλος αριθμός κτηματομεσιτών χωρίς άδεια, γεγονός που αυξάνει τον κίνδυνο αγοράς ακινήτων για ξέπλυμα.
-Έχουν παρατηρηθεί από τις εποπτικές αρχές ελλείψεις στα λογιστικά, νομικά και κτηματομεσιτικά επαγγέλματα.
-Υφίστανται πάνω από 10.000 ανώνυμες εταιρίες με ανώνυμες μετοχές, η κατάργηση των οποίων εκκρεμεί με βάση τον ν.4548/2018 έως τον Ιανουάριο του 2020.
