ΑΠΟΛΥΤΩΣ ΑΠΡΟΒΛΕΠΤΟ ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑΤΟΣ ΤΗΣ 23ΗΣ ΙΟΥΝΙΟΥ

Όταν, την ερχόμενη Πέμπτη 23 Ιουνίου, οι Βρετανοί θα προσέρχονται -μαζικά, όπως όλα δείχνουν- στις κάλπες προκειμένου να αποφασίσουν για το μέλλον της χώρας τους στην Ε.Ε., αυτό που ουσιαστικά θα κρίνεται είναι το μέλλον της ίδιας της Ευρώπης και του εγχειρήματος της οικονομικής και πολιτικής της ολοκλήρωσης.



Ενός εγχειρήματος, με άλλα λόγια, το οποίο άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά σχεδόν αμέσως μετά τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και με την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου, αρχικά με την Ένωση Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ), στη συνέχεια με την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) και, τέλος, με την Ευρωπαϊκή Ένωση και, φυσικά, την αντικατάσταση των εθνικών νομισμάτων από το ευρώ.

Αμφίρροπη μάχη
Η Μάχη της Βρετανίας κρίνει (πάλι) την τύχη της Ευρώπης
Σήμερα, μόλις έξι ημέρες πριν από την κρίσιμη αυτή αναμέτρηση, κανείς δεν μπορεί στα σοβαρά να ισχυριστεί ότι το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος της επόμενης Πέμπτης, 23 Ιουνίου, έχει ήδη κριθεί, βασιζόμενος αποκλειστικά ή κυρίως στα ευρήματα των δημοσκοπήσεων. Το υψηλό ποσοστό των αναποφάσιστων, το γεγονός ότι το προβάδισμα έχει αλλάξει πολλές φορές πλευρά από την ώρα που ο Ντέιβιντ Κάμερον όρισε την ημερομηνία και, σε τελική ανάλυση, η πολλάκις αποδειχθείσα αναξιοπιστία των δημοσκόπων και η καχυποψία της κοινωνίας απέναντί τους, είναι μερικά μόνο από τα στοιχεία που επιβεβαιώνουν του λόγου το αληθές.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι το αποτέλεσμα είναι πιθανό να κριθεί ακόμη και την τελευταία στιγμή, κυριολεκτικά πάνω στην κάλπη δηλαδή, ενώ είναι πολύ πιθανό το σενάριο αυτό να συμβεί για μερικές χιλιάδες ψήφων -χωρίς, βεβαίως, να αποκλείεται και το ενδεχόμενο της έκπληξης που θα οδηγήσει σε μια εμφατική νίκη είτε του «ναι» είτε του «όχι» στην Ε.Ε. Κι αυτό, από μόνο του, δημιουργεί ριζικά διαφορετικά δεδομένα τόσο στη Βρετανία όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Η Μάχη της Βρετανίας κρίνει (πάλι) την τύχη της Ευρώπης

Εντός συνόρων, πιο συγκεκριμένα, δεν είναι λίγοι εκείνοι που ισχυρίζονται πως το δημοψήφισμα σηματοδοτεί το πολιτικό τέλος του Κάμερον -εκτός και αν γίνει η ανατροπή και ο ίδιος πιστωθεί ένα θρίαμβο του «ναι». Εάν ηττηθεί, λένε, είναι υποχρεωμένος να επωμιστεί το κόστος και να παραιτηθεί άμεσα, καθώς έχει υποστηρίξει ενθέρμως την παραμονή της Βρετανίας στην Ε.Ε., προσχωρώντας μάλιστα εσχάτως στην εκστρατεία της καταστροφολογίας για τις συνέπειες του Brexit. Αλλά και σε αντίθετη περίπτωση, προσθέτουν, θα του είναι εξαιρετικά δύσκολο έως αδύνατο να ηγηθεί ενός βαθιά διχασμένου Συντηρητικού Κόμματος, του οποίου η πλειοψηφία θα έχει επιδείξει ανυπακοή στη γραμμή του προέδρου του -εξάλλου, είναι σαφές ότι εάν επικρατήσει το «ναι», αυτό θα οφείλεται κυρίως στους ψηφοφόρους των Εργατικών και των Φιλελεύθερων, καθώς και τους ανένταχτους.

Τα σενάρια
Η Μάχη της Βρετανίας κρίνει (πάλι) την τύχη της Ευρώπης
Στην απέναντι πλευρά της Μάγχης, τώρα, όσο κι αν επιχειρείται να τηρηθούν χαμηλοί τόνοι και να μεταδοθεί ένα αίσθημα σιγουριάς για την επόμενη μέρα, είναι φανερό ότι υπάρχει τρόμος απέναντι στο άγνωστο που θα φέρει ένα Brexit, καθώς η Ε.Ε. θα εισέλθει σε αχαρτογράφητα ύδατα. Εκεί όπου, μιας και το μέγεθος και η σημασία της Βρετανίας δεν μπορούν να συγκριθούν με τα αντίστοιχα της Ελλάδας, οι αναταράξεις που θα ακολουθήσουν θα είναι πολλαπλάσιες εκείνων που αναμένονταν σε περίπτωση ενός Grexit και είναι σίγουρο ότι θα προκαλέσουν σοβαρότατες ρωγμές στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα -τόσο σε πολιτικό επίπεδο όσο και στην οικονομία και τις αγορές.

Το χειρότερο, μάλιστα, είναι ότι οι επιπτώσεις είναι πιθανό να γίνονται ακόμη πιο βαριές και επικίνδυνες όσο περνά ο καιρός -όπως εύστοχα περιέγραψε ο Βόλφγκανγκ Μίνχαου στους Financial Times την περασμένη Δευτέρα. «Ένα επιτυχημένο Brexit θα στερήσει τους υπέρμαχους της Ε.Ε. από αυτό που θεωρούν ως το πιο ισχυρό τους επιχείρημα: τον φόβο του άγνωστου», σημειώνει ο γνωστός αρθρογράφος και συνεχίζει: «Εάν το Σχέδιο Φόβος (...) αποτύχει καθαρά στη Βρετανία, τότε δεν θα μπορεί να εφαρμοστεί πουθενά αλλού. Έτσι, οι φιλοευρωπαίοι θα αναγκαστούν να παρουσιάσουν ένα θετικό σενάριο που θα βασίζεται στα πλεονεκτήματα που έχει η Ε.Ε., κάτι που για πολλούς από αυτούς είναι εξαιρετικά δύσκολο».
Η Μάχη της Βρετανίας κρίνει (πάλι) την τύχη της Ευρώπης

Η επόμενη ημέρα
Από την άλλη, εφόσον αυτή η μάχη κερδηθεί από τους «ευρωπαϊστές», έστω και στο νήμα, είναι βέβαιο ότι θα ακουστεί ένας βαθύς αναστεναγμός ανακούφισης και οι πολιτικοί ηγέτες θα μπορέσουν να ασχοληθούν με τις καλοκαιρινές τους διακοπές. Πολύ σύντομα, όμως, η θερινή ραστώνη θα τελειώσει και θα δώσει τη θέση της στην αμείλικτη πραγματικότητα.

Στο γεγονός, δηλαδή, ότι η Βρετανία θα έχει παραμείνει στην Ε.Ε. επειδή, πολύ απλά, θα έχει διασφαλίσει ένα καθεστώς εξαίρεσης σε όλα τα μείζονα θέματα, όπου θα εφαρμόζει τη δική της εθνική πολιτική. Με άλλα λόγια, θα είναι μέλος της μόνο τυπικά, βάσει ενός μοντέλου που διεκδικούν ήδη, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, αρκετές χώρες (π.χ. Πολωνία, Τσεχία, Ουγγαρία κ.λπ.), ενώ υποστηρίζουν φανατικά οι ακροδεξιοί εθνικιστές στον «πυρήνα» της Ευρώπης -τη Γαλλία, την Ιταλία, ακόμη και τη Γερμανία.

Ποιος θα τους σταματήσει όλους αυτούς από το να κάνουν το επόμενο βήμα, δηλαδή να διεκδικήσουν και να επιβάλουν το δικό τους δημοψήφισμα και τη δική τους «ειδική σχέση»;

ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ
«Πρέπει το Ηνωμένο Βασίλειο να παραμείνει μέλος της Ε.E. ή να αποχωρήσει από την Ευρωπαϊκή Ένωση;», θα είναι το ερώτημα και οι εκλογείς οφείλουν να επιλέξουν το αντίστοιχο «κουτάκι» με ένα σταυρό

Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
Οι κάλπες ανοίγουν στις 6 το πρωί και κλείνουν στις 9 το βράδυ της Πέμπτης, 23 Ιουνίου (9 και 12 ώρα Ελλάδας αντιστοίχως). Καθαρή εικόνα για το αποτέλεσμα αναμένεται να υπάρχει γύρω στις 2-3 τα ξημερώματα της Παρασκευής, 24 Ιουνίου (5-6 ώρα Ελλάδας)

ΤΑ EXIT POLLS
Επισήμως, δεν έχει ανακοινωθεί η διενέργεια exit polls, δεδομένης της αβεβαιότητας που επικρατεί και της προβλεπόμενης μικρής (ή και οριακής) διαφοράς. Το πιθανότερο είναι, πάντως, να υπάρξει πρόβλεψη, έστω και με μεγάλο περιθώριο λάθους

ΕΝΣΤΑΣΕΙΣ
Σε περίπτωση που υπάρξει αμφισβήτηση για το τελικό αποτέλεσμα (εάν, π.χ., είναι οριακό), μπορεί να ζητηθεί επανακαταμέτρηση σε τοπικό επίπεδο -σε πανεθνικό απαιτείται νομική προσφυγή εντός έξι εβδομάδων

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ: ΔΕΣΜΕΥΤΙΚΟ Ή ΟΧΙ;
Τυπικά, το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος δεν είναι δεσμευτικό για την κυβέρνηση. Μάλιστα, ορισμένοι διακινούν ήδη σενάρια ότι, σε περίπτωση υπερψήφισης του Brexit και σε συνεννόηση με τις Βρυξέλλες, θα γίνει προσπάθεια να αλλοιωθεί. Στην πράξη, ωστόσο, ο Κάμερον έχει δεσμευτεί ότι θα σεβαστεί απολύτως την ετυμηγορία των Βρετανών και αυτό αναμένεται να πράξει

ΒΡΕΤΑΝΙΑ-Ε.Ε.
Μία διαρκής «ειδική σχέση»

1957: Ιδρυτική πράξη της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας, με τη Συνθήκη της Ρώμης, την οποία υπογράφουν έξι χώρες -Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ολλανδία, Βέλγιο και Λουξεμβούργο.

1961: Ο Συντηρητικός πρωθυπουργός της Βρετανίας, Χάρολντ Μακμίλαν, υποβάλλει επισήμως το αίτημα για ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ.

1963: Πρώτο βέτο στην ένταξη της Βρετανίας από τον πρόεδρο της Γαλλίας, Σαρλ ντε Γκολ, ο οποίος φοβάται ότι θα υπονομευτεί ο ηγεμονικός ρόλος του Παρισιού στα ευρωπαϊκά δρώμενα.

1967: Δεύτερο γαλλικό βέτο στην ένταξη της Βρετανίας.

1973: Μετά τον θάνατο του ντε Γκολ (1970), η Βρετανία γίνεται δεκτή ως πλήρες μέλος στην ΕΟΚ. Προτού καλά-καλά περάσει ένας χρόνος, το Λονδίνο ζητά αλλαγές στην Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ), με το επιχείρημα ότι ευνοεί κυρίως τις χώρες του Νότου και τη Γαλλία.

1975: Οι Βρετανοί επικυρώνουν σε δημοψήφισμα και με μεγάλη πλειοψηφία -της τάξης του 67%- την παραμονή της χώρας τους στην ΕΟΚ, κάνοντας λόγο για ένα «New Deal» με την Ευρώπη.

1984: Η Μάργκαρετ Θάτσερ, μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις, διασφαλίζει την επιστροφή περίπου του 30% από την ετήσια εισφορά της Βρετανίας στον κοινοτικό προϋπολογισμό. «Απλώς ζητάμε να πάρουμε πίσω τα δικά μας χρήματα», δηλώνει η ίδια.

1992: Η στερλίνα δέχεται βαρύ πλήγμα μετά τη «Μαύρη Τετάρτη» και η Βρετανία εξαναγκάζεται να εγκαταλείψει τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Ισοτιμιών, που θεωρείται πρόδρομος του ενιαίου νομίσματος.

1993: Ο Τζον Μέιτζορ βρίσκεται αντιμέτωπος με «εξέγερση» στις τάξεις των Τόρις μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Μάαστριχτ, που προβλέπει στενότερη συνεργασία στην εξωτερική πολιτική και την ασφάλεια -έστω κι αν διασφάλισε εξαίρεση από την κοινή νομισματική πολιτική και τη «χάρτα» των εργασιακών δικαιωμάτων.

2004: Δέκα νέες χώρες, κυρίως του πρώην «ανατολικού μπλοκ», γίνονται μέλη της Ε.Ε., αλλάζοντας τους συσχετισμούς. Ζακ Σιράκ και Τόνι Μπλερ συγκρούονται για το νέο «Σύνταγμα» της Ε.Ε. -το οποίο τελικώς ναυαγεί μετά το «όχι» Γάλλων και Ολλανδών στα δημοψηφίσματά τους.

2007: Ο Γκόρντον Μπράουν απέχει από την τηλεοπτική τελετή για την υπογραφή της Συνθήκης της Λισαβόνας, που μεταφέρει περισσότερες εξουσίες στις Βρυξέλλες.

2011: Ο Ντέιβιντ Κάμερον ασκεί βέτο στο σχέδιο της Ε.Ε. για την αντιμετώπιση της κρίσης που πλήττει βίαια την Ευρωζώνη, τρία χρόνια μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, περιλαμβάνοντας μέτρα όπως η φορολόγηση των τραπεζών και η εποπτεία των χρηματιστηριακών συναλλαγών. Οι υπόλοιπες χώρες-μέλη προχωρούν χωρίς τη Βρετανία.

2015: Ο Κάμερον επανεκλέγεται, έχοντας ως βασική του δέσμευση τη διασφάλιση μιας «ειδικής σχέσης»με την Ε.Ε. και τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος. Το περιεχόμενο της σχέσης αυτής οριστικοποιείται με τη συμφωνία που επιτυγχάνεται τον Φεβρουάριο του 2016.

Ο ανταγωνισμός των ισχυρών για την ηγεμονία
Το «Game of Thrones» μετά τον πόλεμο

Το 1945, Γάλλοι και Βρετανοί ανήκαν στο στρατόπεδο των νικητών του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ελέγχοντας μάλιστα τις δύο από τις τέσσερις ζώνες ελέγχου στο κατεχόμενο Βερολίνο (οι άλλες δύο ανήκαν στους Αμερικανούς και τους Ρώσους), την πρωτεύουσα της συντριβείσας Γερμανίας. Κι όμως, όταν έπεσε στο τραπέζι η ιδέα της «ευρωπαϊκής ενοποίησης» και άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά αρχικά με την ΕΚΑΧ και στη συνέχεια με την ΕΟΚ, ο τότε Γάλλος ηγέτης, ο στρατάρχης Σαρλ ντε Γκολ, αντιτάχθηκε λυσσωδώς στην ένταξη της μέχρι πρόσφατα συμμάχου της χώρας του -και μίας από τους απελευθερωτές της- της Βρετανίας. Προτιμούσε, προφανώς, να συνεργάζεται μόνο με τους Γερμανούς και τις άλλες, υποδεέστερες χώρες, θεωρώντας ότι σε αυτό το πλαίσιο η γαλλική ηγεμονία ήταν δεδομένη και εγγυημένη.

Ο ίδιος ο ντε Γκολ, μάλιστα, ήταν αυτός που αμφισβήτησε και την αμερικανική επικυριαρχία στην Ευρώπη, μέσω του ΝΑΤΟ, με βασικό εταίρο τους Βρετανούς. Για τον λόγο αυτό, άλλωστε, αν και η Γαλλία ήταν από τα ιδρυτικά μέλη του Βορειοατλαντικού Συμφώνου, έσπευσε να τη βγάλει από το στρατιωτικό του σκέλος το 1966 -για να επιστρέψει το 2009, δηλαδή μόλις πριν από επτά χρόνια.

Στο μεταξύ, το τέλος του επόμενου μεγάλου πολέμου επί ευρωπαϊκού εδάφους, του Ψυχρού Πολέμου, βρήκε τη Βρετανία να βρίσκεται εντός της Ε.Ε. αλλά με μια ειδική σχέση, την οποία ουσιαστικά το Παρίσι είχε αποδεχτεί. Το πρόβλημα των Γάλλων ήταν, πλέον, άλλο: Η επανένωση της Γερμανίας, η οποία ήταν προφανές ότι θα δημιουργούσε μια ευρωπαϊκή οικονομική και πολιτική υπερδύναμη, αφήνοντας τους υπόλοιπους σε δεύτερο ρόλο. Μάλιστα, την ανησυχία αυτή συμμερίζονταν πλέον και οι Βρετανοί -γι' αυτό και η Μάργκαρετ Θάτσερ με τον Φρανσουά Μιτεράν άφησαν προς στιγμή κατά μέρος τον έντονο ανταγωνισμό τους και εξέτασαν σοβαρά το ενδεχόμενο να «μπλοκάρουν» τα σχέδια του Χέμουτ Κολ- κάτι, ωστόσο, που δεν κατάφεραν, μιας και η δυναμική προς αυτή την κατεύθυνση ήταν πολύ ισχυρή, ενώ υπήρχε στήριξη και από την πλευρά των ΗΠΑ.

Ποιος φταίει...
Τώρα, με αφορμή το βρετανικό δημοψήφισμα, αλλά και τις γενικότερες ανακατατάξεις που έχει πυροδοτήσει στην Ευρώπη η παγκόσμια κρίση, η οποία ξέσπασε το 2008, αρχικά ως χρηματοπιστωτική-οικονομική, για να μετατραπεί πολύ γρήγορα και σε πολιτική, η σύγκρουση των ισχυρών φτάνει σε νέο αποκορύφωμα. Σχέσεις και ισορροπίες δεκαετιών μπαίνουν πάλι στον Προκρούστη των εθνικών συμφερόντων, η τράπουλα ξαναμοιράζεται και όλα τα σενάρια είναι ανοιχτά -μέχρι και η δραστική συρρίκνωση της Ε.Ε. και η διάλυση της Ευρωζώνης δεν θεωρούνται απίθανα σενάρια. Ακόμη και οι Γερμανοί αρχίζουν να θέτουν ξανά ένα ερώτημα που είχε τεθεί έντονα την περίοδο της εγκατάλειψης του μάρκου προς χάρη του ευρώ: Μήπως τελικά θυσιαστήκαμε για μια ανύπαρκτη ευρωπαϊκή ιδέα και ήρθε η ώρα να επιστρέψουμε πίσω;

Η αλήθεια είναι ότι το ερώτημα αυτό, όπως και εκείνο που θα βρουν οι Βρετανοί στο χαρτί του δημοψηφίσματος, αλλά και πολλά ακόμη που τίθενται με επιτακτικό τρόπο στη σημερινή Ευρώπη, προκύπτουν ευθέως από την αποτυχία του εγχειρήματος της ενοποίησης να πείσει ότι θα φέρει καλύτερες μέρες για όλους τους Ευρωπαίους. Όσο υπήρχε αυτή η αίσθηση (ή αυταπάτη...), όλα έβαιναν καλώς, οι αντιθέσεις ξεπερνιούνταν εύκολα ή δύσκολα και η διεύρυνση συνεχιζόταν. Τώρα, όμως, το αφήγημα έχει αλλάξει και δεν προδιαθέτει για «χάπι εντ»...