ΟΛΗ Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΣΕΝΓΚΕΝ

Το Σένγκεν μια μικρή πόλη του, ούτως ή άλλως, μικρού Λουξεμβούργου, βγήκε από την αφάνεια και πέρασε στην Ιστορία στις 14 Ιουνίου του 1985 όταν οι Τρεις Χώρες της Μπενελούξ, η Δυτική Γερμανία και η Γαλλία υπέγραψαν συμφωνία σε επίπεδο διακυβερνητικό για τη σταδιακή κατάργηση των συνοριακών ελέγχων.



Το 1990 προσετέθη η Ιταλία, το 1991 Ισπανία και Πορτογαλία, το 1992 υπέγραψε η Ελλάδα, η Αυστρία το 1995 και η Δανία, η Σουηδία και η Φινλανδία το 1996 μαζί με τις εκτός Ε.Ε. Νορβηγία και Φινλανδία.

Η Σένγκεν ενσωματώθηκε στο θεσμικό πλαίσιο της Ε.Ε. με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ το 1997. Στη Σένγκεν προσχώρησαν και οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης που εντάχθηκαν το 2004 συν οι εκτός Ε.Ε. Ελβετία και Λιχτενστάιν. Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη επιχειρηματολογία για να προβάλει η μείωση κόστους στις εμπορικές συναλλαγές και τον Τουρισμό με τη δημιουργία ενός ευρύτατου ενιαίου χώρου όπου κάποιος μπορεί να μετακινηθεί από την Πορτογαλία μέχρι την Εσθονία χωρίς ελέγχους διαβατηρίων και τελωνείων.
Ελεύθερη κυκλοφορία και κοινό νόμισμα ίσον Πολιτική Ένωση

Η συνθήκη Σένγκεν, έτσι όπως εξελίχθηκε, αποτελεί μέχρι σήμερα και μαζί με την Ευρωζώνη μια κοινή πρόκληση ολοκλήρωσης της εμβάθυνσης της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης.

Γι’ αυτό ακριβώς τον λόγο η πολιτική σημασία της επιβίωσης της Σένγκεν, της κρίσης που πυροδοτούν οι προσφυγικές - μεταναστευτικές ροές έχει εξίσου βαρύνουσα σημασία με τη σταθεροποίηση και θεσμική εμβάθυνση της Ευρωζώνης.

Πολιτική Ενοποίηση, η Αρλεζιάνα του 21ου αιώνα...
Στην γνωστή Όπερα του Μπιζέ, η Αρλεζιάνα δεν είναι μόνον ο τίτλος αλλά και το κεντρικό πρόσωπο της πλοκής του Λιμπρέτου. Ένα πρόσωπο που περιγράφεται από άλλους, αλλά δεν εμφανίζεται ποτέ επί σκηνής. Κάπως έτσι ίσως οι ιστορικοί του μέλλοντος είναι πιθανόν να μιλήσουν για την Πολιτική Ενοποίηση της Ευρώπης, που ήταν μαζί με την ΟΝΕ οι δύο ταυτόχρονοι στόχοι που συμφωνήθηκαν στο Μάαστριχτ στα τέλη του 1991.

Αν η Ζώνη Σένγκεν ξηλωθεί ή εκφυλισθεί σταδιακά με μονομερείς ενέργειες εθνικών κυβερνήσεων, τότε θα πρόκειται για το δεύτερο και μη αντιστρέψιμο και ιάσιμο πλήγμα στη δυναμική της Πολιτιστικής Ενοποίησης της Ευρώπης μετά την απόρριψη της Συνταγματικής Συνθήκης στο δημοψήφισμα της άνοιξης του 2005 στη Γαλλία.

Μετά το Μάαστριχτ στα τέλη του 1991, η Γαλλία παραδοσιακά αλλεργική στην υπερεθνική ολοκλήρωση και πολύ περισσότερο στην ομοσπονδιακή μετεξέλιξη της Ε.Ε. διαμήνυσε σε όλους τους δυνατούς τόνους ότι ενδιαφέρεται μόνον για ενίσχυση της διακυβερνητικής συνεργασίας. Αντίθετα, η Γερμανία που θεωρούσε ανεπαρκή τα όσα έγιναν με τη Συμφωνία του Αμστερνταμ το 1997 και της Νίκαιας το 2000 έθεσε δύο φορές την πρόκληση της Πολιτικής Ενοποίησης:

-Την πρώτη φορά το 1994 με το Ντοκουμέντο Λάμερς ? Σόιμπλε, όπου κυριαρχούσε η αντίληψη ενός Σκληρού Πυρήνα ενισχυμένης πολιτικής συνοχής, μια πρόταση που σκόνταψε κυρίως στις αντιρρήσεις της Γαλλίας και την άνοιξη του 2000 με την Ομιλία Φίσερ στο Πανεπιστήμιο Χούμπολντ του Βερολίνου, η οποία κατέληξε τον Ιανουάριο του 2003 στο Σχέδιο Συνταγματικής Συνθήκης.

Ευρώ και Σένγκεν ως «Αναμονές»
Στην άναρχη οικοδόμηση στην Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο κυριαρχούσαν οι «Αναμονές»: Στην στέγη της μονώροφης ή διώροφης οικοδομής ξεπρόβαλαν τα σίδερα από τις κολώνες που περίμεναν να υπάρξουν οι οικονομικές αλλά και νομικές προϋποθέσεις - συνήθως νομιμοποίηση αυθαιρέτου- για την προσθήκη νέου ορόφου.

Κάπως έτσι λειτουργούν από το ναυάγιο της Συνταγματικής Συνθήκης το 2005 και μετά η Συμφωνία Σένγκεν και η Ευρωζώνη ως «Αναμονές» μιας Πολιτικής Ενωσης που θα τερματίσει το παράδοξο μιας ημιτελούς ΟΝΕ αλλά και μιας ημιτελούς Ζώνης Σένγκεν, όπου δεν υπάρχει κοινή φύλαξη των εξωτερικών της συνόρων.

Τα όσα καταγράφονται αυτή τη στιγμή γύρω από το προσφυγικό - μεταναστευτικό και τις μονομερείς ενέργειες de facto αναστολής της Σένγκεν είναι άκρως ανησυχητικά, γιατί επιβεβαιώνουν την ανησυχητική τροπή που πήρε η Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση μετά την έκρηξη της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, το φθινόπωρο του 2008, με συμβολικό ορόσημο τη χρεοκοπία της Lehman Brothers.

Από τότε μέχρι και σήμερα η Γερμανία έχει θέσει ως απαράβατο όρο για μια Πολιτική Ένωση που θα συμπληρώνει την ΟΝΕ, τη δέσμευση όλων των εταίρων της στην Ευρωζώνη στους δικούς της άκαμπτους δημοσιονομικούς κανόνες. Το Βερολίνο «πάγωσε» την Πολιτική Ενοποίηση σε ένα σαφές μήνυμα ότι για να αποδεχθεί την αμοιβαιοποίηση του κινδύνου θέλει εγγυήσεις που υπερβαίνουν τη βούληση και κυρίως την δυνατότητα των εταίρων της.

Έτσι στα μέσα του 2015 είχαμε το παράδοξο της αντιστροφής ρόλων: Η Γαλλία του Ολάντ σε μια προσπάθεια πολιτικής διαβούλευσης για την δημοσιονομική ισορροπία να προτείνει πολιτική Ένωση της Ευρωζώνης με σαφή δυναμική ομοσπονδιακής μετεξέλιξης και ο Σόιμπλε από την μεριά του να ζητά αποδυνάμωση της Επιτροπής ως ελεγκτή της εφαρμογής των Συνθηκών, με στόχο η εφαρμογή της λιτότητας να γίνεται με αυτοματισμούς αλγορίθμων και κυρίως να είναι μακριά από κάθε πολιτική διαβούλευση και συσχετισμό.

Η Ζώνη Σένγκεν ως ανάχωμα
Με την Πολιτική Ενοποίηση να έχει «παγώσει» και την Ευρωζώνη κλειδωμένη στη θεσμική ακινησία, η Ζώνη Σένγκεν είχε παραμείνει ως μοναδική «αναμονή» να θέτει την πρόκληση της ολοκλήρωσης της εμβάθυνσης: Κοινή ασφάλεια, κοινή αστυνόμευση και κοινή φύλαξη των εξωτερικών συνόρων είναι εκ των πραγμάτων ο προθάλαμος μιας κοινής εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής, είναι ή καλύτερα ήταν μέχρι και πρόσφατα μια δυναμική που ισορροπούσε την τροχοπέδη της Γερμανίας σε κάθε προσπάθεια αμοιβαιοποίησης του κινδύνου στη δική της οπτική και συνολικής αλληλεγγύης για τους εταίρους της στο σύνολο της Ευρωζώνης.

Πολύ πριν ο εμφύλιος στην Συρία προκαλέσει μαζική έξοδο και διόγκωση των προσφυγικών ροών προς τη Γηραιά Ήπειρο, η Γερμανία μέσα από τις δημογραφικές προβολές ήξερε ότι θα έχει σε ορίζοντα δύο δεκαετιών ανάγκη νέων μεταναστευτικών ροών εκατομμυρίων νέων πολιτών για την εξισορρόπηση της επερχόμενης πληθυσμιακής συρρίκνωσης:

Η οικονομική ανάπτυξη αλλά και η βιωσιμότητα των ασφαλιστικών - συνταξιοδοτικών ταμείων πρόβαλαν αλληλένδετες με την ομαλή ροή μεταναστευτικών κυμάτων είτε από τη Ζώνη Σένγκεν, είτε από ελεγχόμενη είσοδο στα εξωτερικά σύνορα της Ζώνης.

Εργαλείο και σύμβολο
Το Προσφυγικό ως «όπλο» στα χέρια του Βερολίνου

Έτσι με την πάροδο του χρόνου η Ζώνη Σένγκεν ήταν μέρα με τη μέρα ολοένα και περισσότερο ένα αναγκαίο εργαλείο και ταυτόχρονα σύμβολο κυρίως για τη Γερμανία.

Έτσι δεν είναι ούτε τυχαία ούτε συμπτωματική η ξεκάθαρη αρχική τοποθέτηση της Μέρκελ στην πρόκληση του Προσφυγικού το περασμένο φθινόπωρο:

Η υποδοχή του κύριου όγκου των προσφύγων από τη Γερμανία ήταν μια Ρεαλπολιτίκ σταθεροποίησης της ανάπτυξης στο μέλλον και ταυτόχρονα η ενίσχυση της Σένγκεν ήταν ένα σημαντικό βήμα από το Βερολίνο για αμοιβαιοποίηση του κινδύνου με όλους τους εταίρους στην Ε.Ε. και την Ευρωζώνη.

Αν, δηλαδή, η περιφρούρηση του γερμανικού μοντέλου μόνιμης δημοσιονομικής λιτότητας είχε ως αποτέλεσμα το πάγωμα της πολιτικής ενοποίησης, η πρόκληση του Προσφυγικού με την Σένγκεν και την ενίσχυσή της ως κύριου εργαλείου ήταν μια στρατηγικής σημασίας παράκαμψη, ώστε να ξεκινήσει εκ νέου η πορεία προς την Πολιτική Ενοποίηση για να λειτουργήσει μελλοντικά ως καταλύτης υπέρβασης των αναστολών της γερμανικής πλευράς ως προς το μέλλον της Ευρωζώνης.

Παράδοξο της Ιστορίας την εξέγερση κατά της Σένγκεν δεν την ξεκίνησαν ούτε οι χώρες τελικού προορισμού, ούτε οι χώρες που έχουν την ευθύνη των εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε., αλλά μια σειρά από ενδιάμεσες χώρες από όπου οι πρόσφυγες-μετανάστες ήθελαν απλώς να διέλθουν.

Ακόμη και τα ποσοστά που θα αντιστοιχούσαν στην καθεμιά από αυτές τις χώρες σε περίπτωση διανομής των προσφύγων κατ’ αναλογία με τον πληθυσμό δεν δικαιολογούν τις μονομερείς ενέργειες κατάργησης της Σένγκεν στην πράξη.

Η Σένγκεν ως άλλοθι
Σήμερα μια πλειοψηφική ομάδα χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης μαζί με τη Δανία και Σουηδία έχουν με μια σειρά από μονομερείς ενέργειες κουρελιάσει την Σενγκεν και έχουν στριμώξει την Καγκελάριο Μέρκελ σε σημείο που τίθεται πλέον το ερώτημα αν θα μπορέσει να επιβιώσει στην ηγεσία της χώρας και του κόμματός της. Η αρχική θέση Μέρκελ με τη Σένγκεν να είναι το εφαλτήριο όχι μόνον μιας πρόσκαιρης πολιτικής αλληλεγγύης, αλλά η αφετηρία για μια νέα πορεία προς την Πολιτική Ενοποίηση τορπιλίστηκε κυρίως από τους πρόθυμους χειροκροτητές του Σόιμπλε στα Eurogroup. Σήμερα η καγκελάριος προσπαθεί να αποφύγει τον βίαιο τερματισμό της πολιτικής της σταδιοδρομίας, με μια συντεταγμένη αναδίπλωση στο Προσφυγικό, για να αποτρέψει περαιτέρω ξήλωμα της ζώνης Σένγκεν.