Την αρχή έκανε στις 9 Μαρτίου ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, συνιστώντας τη στροφή στις ψηφιακές συναλλαγές προκειμένου να αποφευχθεί η μετάδοση του κορονοϊού μέσω του φυσικού χρήματος.
Στον έναν μήνα που μεσολάβησε, η πανδημία από την οποία δοκιμάζεται η ανθρωπότητα έδειξε πόσο μπορεί να επιταχυνθεί η υλοποίηση ενός σεναρίου που μέχρι πριν από λίγα χρόνια ανήκε στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας: η ανάδυση κοινωνιών χωρίς μετρητά.
Ήδη στην Κίνα χιλιάδες χαρτονομίσματα καταστράφηκαν ή απολυμάνθηκαν, ενώ σύντομα ακολούθησε και η Νότια Κορέα με ειδική διαδικασία θέρμανσης. Στις ΗΠΑ, η Federal Reserve άρχισε να αποθηκεύει για ένα διάστημα τα δολάρια που προέρχονται από την Ασία, προτού τα ξαναθέσει σε κυκλοφορία. Η καραντίνα δεν είναι μόνο για τους ανθρώπους.
Συγκεκριμένες πληροφορίες για τον βαθμό στον οποίο η χρήση φυσικού χρήματος μπορεί να συντελέσει στη διάδοση του SARS-CοV-2 δεν είναι διαθέσιμες. Ωστόσο, είναι γνωστό ότι ο ιός μπορεί να επιβιώσει σε πλαστικές επιφάνειες για αρκετό χρόνο και παθογόνα κάθε τύπου μπορούν να παραμείνουν στα χαρτονομίσματα έως και για 17 μέρες.
Τι αλλάζει
Όπως σε κάθε είδους κρίση, η αποθησαύριση μετρητών μπορεί να παρατηρηθεί και στις μέρες μας. Όμως η πραγματικά αξιοσημείωτη τάση των ημερών είναι η εκτίναξη των ψηφιακών συναλλαγών. Ό,τι προηγουμένως ήταν απλώς μια επιλογή διευκόλυνσης τώρα έχει μετατραπεί σε αναγκαιότητα.
Στη Γερμανία και στην Ελβετία, π.χ., η αγορά από τον οδηγό εισιτηρίου για τα μέσα μεταφοράς καταργήθηκε, ενώ στη βαριά πληττόμενη Ιταλία, όπου προηγουμένως τα νοικοκυριά πραγματοποιούσαν το 86% των συναλλαγών τους σε μετρητά (έναντι ευρωπαϊκού μέσου όρου 79%), το ηλεκτρονικό εμπόριο σημείωσε άνοδο κατά 81% τον μήνα Φεβρουάριο, σύμφωνα με την McKinsey.
"Αντικαταστήστε τα κέρματά σας με κάρτες" συμβούλευσε μέσω Twitter και ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν, Βάλντις Ντομπρόβσκις.
Κάποιες χώρες είχαν βέβαια κάνει μεγάλα βήματα προς αυτή την κατεύθυνση και πριν από την πανδημία. Στη Σουηδία, λ.χ., τα χαρτονομίσματα έχουν επί της ουσίας καταργηθεί, εφόσον αντιπροσωπεύουν μόλις το 13% των συναλλαγών, ενώ οι φυσικές αναλήψεις χρήματος μειώνονται κατά 10% ετησίως, περισσότερα από τα μισά υποκαταστήματα τραπεζών δεν χειρίζονται μετρητά και τα μισά εμπορικά καταστήματα αναμένεται να πάψουν να τα δέχονται μέχρι το 2025. Στην Αυστραλία οι συναλλαγές σε μετρητά αντιστοιχούν στο 30% του συνόλου, έναντι 70% προ δεκαπενταετίας.
Η Βασιλεία παρακολουθεί
Σε έρευνά της που δημοσιεύθηκε στις αρχές του μηνός η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών της Βασιλείας αξιολογεί τη σημασία των νέων εξελίξεων.
Σύμφωνα με αυτήν, η ενθάρρυνση των ψηφιακών συναλλαγών σε συνθήκες πανδημίας πρόκειται να ενισχύσει τη συμπερίληψη μεγαλύτερου τμήματος του πληθυσμού στο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Σε κοινωνίες αναπτυσσόμενες με μεγάλο ποσοστό αγροτικού πληθυσμού πολλοί άνθρωποι στερούνται τραπεζικού λογαριασμού (λ.χ. στο Πακιστάν το 85% των ενηλίκων), όχι όμως και κινητού τηλεφώνου.
Η μεγαλύτερη διάδοση των ψηφιακών συναλλαγών πρόκειται επίσης να μειώσει τα κόστη για τις εθνικές οικονομίες. Στην Ινδία, για παράδειγμα, η εκτύπωση, αποθήκευση και κυκλοφορία φυσικού χρήματος κοστίζει 210 δισ. δολάρια, ήτοι 1,7% του ΑΕΠ.
"Μεγάλος Αδελφός";
Το κυριότερο πλεονέκτημα, πάντως, μιας κατάργησης των μετρητών συνίσταται στην καταπολέμηση της μαύρης οικονομίας, της φοροδιαφυγής και του ξεπλύματος από εγκληματικές δραστηριότητες. Είναι, ωστόσο, αυτό ακριβώς το χαρακτηριστικό που ωθεί τους πιο επιφυλακτικούς να καταγγέλλουν επαπειλούμενη κατάργηση κάθε ιδιωτικότητας, τύπου "Μεγάλου Αδελφού", αλλά και μεγαλύτερη υποδούλωση στις τράπεζες, με διευκόλυνση κάθε μελλοντικού σεναρίου κεφαλαιακών ελέγχων ή "κουρέματος" καταθέσεων.
Προς το παρόν, η εσπευσμένη στροφή στις cashless συναλλαγές λόγω πανδημίας έχει να ξεπεράσει τον σκόπελο του κατακερματισμού του χώρου των ψηφιακών πληρωμών, ιδίως των διασυνοριακών, που ακόμη εμφανίζουν σημαντικές χρονικές καθυστερήσεις, αλλά και ένα περισσότερο περίπλοκο παράδοξο: τη στιγμή ακριβώς που η συγκυρία ενθαρρύνει την εγκατάλειψη των μετρητών, οι ανησυχίες του κοινού για τη ρευστότητα των τραπεζών πρόκειται να κλιμακωθούν. Κανείς δεν θέλει να είναι δέσμιος του χρηματοπιστωτικού συστήματος, όταν πληθαίνουν οι φόβοι για συρρίκνωση της οικονομίας, αύξηση των "κόκκινων" δανείων, πάγωμα της διατραπεζικής αγοράς και επικίνδυνο τέντωμα των ισολογισμών των τραπεζών.
Τα υπέρ και τα κατά από το ΔΝΤ
Το κυριότερο ερώτημα της "κοινωνίας χωρίς μετρητά" δεν αφορά ωστόσο τη λιανική τραπεζική, αλλά το πλανητικό παιχνίδι ισχύος που σχετίζεται με τη δημιουργία ψηφιακών νομισμάτων για λογαριασμό των κεντρικών τραπεζών.
Απέχουμε πολύ από την εποχή που τα κρυπτονομίσματα τύπου Bitcoin συναντούσαν τη χλεύη των κεντρικών τραπεζιτών, καθώς οι ίδιοι πλέον σε ολοένα και μεγαλύτερο βαθμό δελεάζονται από την ιδέα. Υποχρεώθηκαν, άλλωστε, να επανεξετάσουν όταν η Facebook ξεδίπλωσε την ιδέα της να λανσάρει το ψηφιακό νόμισμα Libra, που, σε αντίθεση με το Bitcoin, είναι πολύ πιο σταθερό (και άρα απειλητικό για τις κεντρικές τράπεζες), διότι θα αποτελεί πλατφόρμα που θα στηρίζεται σε ένα καλάθι φυσικών νομισμάτων.
Όπως το θέτει ο διοικητής της Βασιλικής Τράπεζας της Σουηδίας, Στέφαν Ίνγκβες, σε σημείωμά του στην ιστοσελίδα του ΔΝΤ, το ερώτημα της έκδοσης ψηφιακού νομίσματος από τις κεντρικές τράπεζες δεν είναι υποθετικό, αλλά πρακτικό. Και σε αντίθεση με τα κρυπτονομίσματα που δεν αποτελούν χρήμα με την κλασική έννοια παρά μιαν επένδυση υψηλού ρίσκου, η απάντηση στο αν το Δημόσιο μπορεί να εγκαταλείψει το σύστημα πληρωμών εξολοκλήρου στον ιδιωτικό τομέα επείγει. Μπορούν οι κεντρικές τράπεζες να πάψουν να παρέχουν στο κοινό ένα κρατικά εγγυημένο σύστημα πληρωμών με νόμιμη ισχύ;
Η υβριδική λύση
Σε ομιλία του στις 28 Φεβρουαρίου ο αναπληρωτής γενικός διευθυντής του ΔΝΤ, Τάο Ζανγκ, ζύγισε τα υπέρ και τα κατά των ψηφιακών νομισμάτων από κεντρικές τράπεζες (CBDC). Πέραν όλων των άλλων στάθηκε ιδιαίτερα στα πλεονεκτήματα από την άποψη της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας που θα είχε η εμφάνιση ψηφιακών νομισμάτων, εγγυημένων από το κράτος και κατονομασμένων στην εγχώρια συναλλαγματική μονάδα, ως αντίβαρου και στον πολλαπλασιασμό των ιδιωτικής κοπής "σταθερών" ψηφιακών νομισμάτων, που είναι δύσκολο να ενταχθούν σε ρυθμιστικό πλαίσιο.
Επεσήμανε, όμως, και το μειονέκτημα μιας εμπλοκής των κεντρικών τραπεζών σε διαφορετικά σημεία της αλυσίδας πληρωμών, καθώς και τα τεχνολογικά ρίσκα που θα οδηγούσαν στην ανάπτυξη από χάκερς μιας "μαύρης αγοράς" αξιοπιστίας. Ο ίδιος τάχθηκε υπέρ μιας υβριδικής λύσης, που την αποκάλεσε "σύνθετα CBDC", με τον ιδιωτικό τομέα να αναλαμβάνει την έκδοση ψηφιακών νομισμάτων στηριγμένων στα αποθεματικά των κεντρικών τραπεζών, οι οποίες και θα έχουν την επίβλεψη.
Στον έναν μήνα που μεσολάβησε, η πανδημία από την οποία δοκιμάζεται η ανθρωπότητα έδειξε πόσο μπορεί να επιταχυνθεί η υλοποίηση ενός σεναρίου που μέχρι πριν από λίγα χρόνια ανήκε στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας: η ανάδυση κοινωνιών χωρίς μετρητά.
Ήδη στην Κίνα χιλιάδες χαρτονομίσματα καταστράφηκαν ή απολυμάνθηκαν, ενώ σύντομα ακολούθησε και η Νότια Κορέα με ειδική διαδικασία θέρμανσης. Στις ΗΠΑ, η Federal Reserve άρχισε να αποθηκεύει για ένα διάστημα τα δολάρια που προέρχονται από την Ασία, προτού τα ξαναθέσει σε κυκλοφορία. Η καραντίνα δεν είναι μόνο για τους ανθρώπους.
Συγκεκριμένες πληροφορίες για τον βαθμό στον οποίο η χρήση φυσικού χρήματος μπορεί να συντελέσει στη διάδοση του SARS-CοV-2 δεν είναι διαθέσιμες. Ωστόσο, είναι γνωστό ότι ο ιός μπορεί να επιβιώσει σε πλαστικές επιφάνειες για αρκετό χρόνο και παθογόνα κάθε τύπου μπορούν να παραμείνουν στα χαρτονομίσματα έως και για 17 μέρες.
Τι αλλάζει
Όπως σε κάθε είδους κρίση, η αποθησαύριση μετρητών μπορεί να παρατηρηθεί και στις μέρες μας. Όμως η πραγματικά αξιοσημείωτη τάση των ημερών είναι η εκτίναξη των ψηφιακών συναλλαγών. Ό,τι προηγουμένως ήταν απλώς μια επιλογή διευκόλυνσης τώρα έχει μετατραπεί σε αναγκαιότητα.
Στη Γερμανία και στην Ελβετία, π.χ., η αγορά από τον οδηγό εισιτηρίου για τα μέσα μεταφοράς καταργήθηκε, ενώ στη βαριά πληττόμενη Ιταλία, όπου προηγουμένως τα νοικοκυριά πραγματοποιούσαν το 86% των συναλλαγών τους σε μετρητά (έναντι ευρωπαϊκού μέσου όρου 79%), το ηλεκτρονικό εμπόριο σημείωσε άνοδο κατά 81% τον μήνα Φεβρουάριο, σύμφωνα με την McKinsey.
"Αντικαταστήστε τα κέρματά σας με κάρτες" συμβούλευσε μέσω Twitter και ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν, Βάλντις Ντομπρόβσκις.
Κάποιες χώρες είχαν βέβαια κάνει μεγάλα βήματα προς αυτή την κατεύθυνση και πριν από την πανδημία. Στη Σουηδία, λ.χ., τα χαρτονομίσματα έχουν επί της ουσίας καταργηθεί, εφόσον αντιπροσωπεύουν μόλις το 13% των συναλλαγών, ενώ οι φυσικές αναλήψεις χρήματος μειώνονται κατά 10% ετησίως, περισσότερα από τα μισά υποκαταστήματα τραπεζών δεν χειρίζονται μετρητά και τα μισά εμπορικά καταστήματα αναμένεται να πάψουν να τα δέχονται μέχρι το 2025. Στην Αυστραλία οι συναλλαγές σε μετρητά αντιστοιχούν στο 30% του συνόλου, έναντι 70% προ δεκαπενταετίας.
Η Βασιλεία παρακολουθεί
Σε έρευνά της που δημοσιεύθηκε στις αρχές του μηνός η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών της Βασιλείας αξιολογεί τη σημασία των νέων εξελίξεων.
Σύμφωνα με αυτήν, η ενθάρρυνση των ψηφιακών συναλλαγών σε συνθήκες πανδημίας πρόκειται να ενισχύσει τη συμπερίληψη μεγαλύτερου τμήματος του πληθυσμού στο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Σε κοινωνίες αναπτυσσόμενες με μεγάλο ποσοστό αγροτικού πληθυσμού πολλοί άνθρωποι στερούνται τραπεζικού λογαριασμού (λ.χ. στο Πακιστάν το 85% των ενηλίκων), όχι όμως και κινητού τηλεφώνου.
Η μεγαλύτερη διάδοση των ψηφιακών συναλλαγών πρόκειται επίσης να μειώσει τα κόστη για τις εθνικές οικονομίες. Στην Ινδία, για παράδειγμα, η εκτύπωση, αποθήκευση και κυκλοφορία φυσικού χρήματος κοστίζει 210 δισ. δολάρια, ήτοι 1,7% του ΑΕΠ.
"Μεγάλος Αδελφός";
Το κυριότερο πλεονέκτημα, πάντως, μιας κατάργησης των μετρητών συνίσταται στην καταπολέμηση της μαύρης οικονομίας, της φοροδιαφυγής και του ξεπλύματος από εγκληματικές δραστηριότητες. Είναι, ωστόσο, αυτό ακριβώς το χαρακτηριστικό που ωθεί τους πιο επιφυλακτικούς να καταγγέλλουν επαπειλούμενη κατάργηση κάθε ιδιωτικότητας, τύπου "Μεγάλου Αδελφού", αλλά και μεγαλύτερη υποδούλωση στις τράπεζες, με διευκόλυνση κάθε μελλοντικού σεναρίου κεφαλαιακών ελέγχων ή "κουρέματος" καταθέσεων.
Προς το παρόν, η εσπευσμένη στροφή στις cashless συναλλαγές λόγω πανδημίας έχει να ξεπεράσει τον σκόπελο του κατακερματισμού του χώρου των ψηφιακών πληρωμών, ιδίως των διασυνοριακών, που ακόμη εμφανίζουν σημαντικές χρονικές καθυστερήσεις, αλλά και ένα περισσότερο περίπλοκο παράδοξο: τη στιγμή ακριβώς που η συγκυρία ενθαρρύνει την εγκατάλειψη των μετρητών, οι ανησυχίες του κοινού για τη ρευστότητα των τραπεζών πρόκειται να κλιμακωθούν. Κανείς δεν θέλει να είναι δέσμιος του χρηματοπιστωτικού συστήματος, όταν πληθαίνουν οι φόβοι για συρρίκνωση της οικονομίας, αύξηση των "κόκκινων" δανείων, πάγωμα της διατραπεζικής αγοράς και επικίνδυνο τέντωμα των ισολογισμών των τραπεζών.
Τα υπέρ και τα κατά από το ΔΝΤ
Το κυριότερο ερώτημα της "κοινωνίας χωρίς μετρητά" δεν αφορά ωστόσο τη λιανική τραπεζική, αλλά το πλανητικό παιχνίδι ισχύος που σχετίζεται με τη δημιουργία ψηφιακών νομισμάτων για λογαριασμό των κεντρικών τραπεζών.
Απέχουμε πολύ από την εποχή που τα κρυπτονομίσματα τύπου Bitcoin συναντούσαν τη χλεύη των κεντρικών τραπεζιτών, καθώς οι ίδιοι πλέον σε ολοένα και μεγαλύτερο βαθμό δελεάζονται από την ιδέα. Υποχρεώθηκαν, άλλωστε, να επανεξετάσουν όταν η Facebook ξεδίπλωσε την ιδέα της να λανσάρει το ψηφιακό νόμισμα Libra, που, σε αντίθεση με το Bitcoin, είναι πολύ πιο σταθερό (και άρα απειλητικό για τις κεντρικές τράπεζες), διότι θα αποτελεί πλατφόρμα που θα στηρίζεται σε ένα καλάθι φυσικών νομισμάτων.
Όπως το θέτει ο διοικητής της Βασιλικής Τράπεζας της Σουηδίας, Στέφαν Ίνγκβες, σε σημείωμά του στην ιστοσελίδα του ΔΝΤ, το ερώτημα της έκδοσης ψηφιακού νομίσματος από τις κεντρικές τράπεζες δεν είναι υποθετικό, αλλά πρακτικό. Και σε αντίθεση με τα κρυπτονομίσματα που δεν αποτελούν χρήμα με την κλασική έννοια παρά μιαν επένδυση υψηλού ρίσκου, η απάντηση στο αν το Δημόσιο μπορεί να εγκαταλείψει το σύστημα πληρωμών εξολοκλήρου στον ιδιωτικό τομέα επείγει. Μπορούν οι κεντρικές τράπεζες να πάψουν να παρέχουν στο κοινό ένα κρατικά εγγυημένο σύστημα πληρωμών με νόμιμη ισχύ;
Η υβριδική λύση
Σε ομιλία του στις 28 Φεβρουαρίου ο αναπληρωτής γενικός διευθυντής του ΔΝΤ, Τάο Ζανγκ, ζύγισε τα υπέρ και τα κατά των ψηφιακών νομισμάτων από κεντρικές τράπεζες (CBDC). Πέραν όλων των άλλων στάθηκε ιδιαίτερα στα πλεονεκτήματα από την άποψη της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας που θα είχε η εμφάνιση ψηφιακών νομισμάτων, εγγυημένων από το κράτος και κατονομασμένων στην εγχώρια συναλλαγματική μονάδα, ως αντίβαρου και στον πολλαπλασιασμό των ιδιωτικής κοπής "σταθερών" ψηφιακών νομισμάτων, που είναι δύσκολο να ενταχθούν σε ρυθμιστικό πλαίσιο.
Επεσήμανε, όμως, και το μειονέκτημα μιας εμπλοκής των κεντρικών τραπεζών σε διαφορετικά σημεία της αλυσίδας πληρωμών, καθώς και τα τεχνολογικά ρίσκα που θα οδηγούσαν στην ανάπτυξη από χάκερς μιας "μαύρης αγοράς" αξιοπιστίας. Ο ίδιος τάχθηκε υπέρ μιας υβριδικής λύσης, που την αποκάλεσε "σύνθετα CBDC", με τον ιδιωτικό τομέα να αναλαμβάνει την έκδοση ψηφιακών νομισμάτων στηριγμένων στα αποθεματικά των κεντρικών τραπεζών, οι οποίες και θα έχουν την επίβλεψη.
