ΟΥΤΕ ΑΠΟΠΛΗΡΩΜΗ, ΟΥΤΕ «ΚΟΥΡΕΜΑ» - ΑΠΛΗ ΣΥΜΒΙΩΣΗ!

Οι οικονομολόγοι Μάικλ Τομζ και Μαρκ Ράιτ εξέτασαν την ιστορία 176 χωρών, από το 1820 ως το 2013. Καταμέτρησαν δε 248 περιπτώσεις χρεοκοπίας όσον αφορά στο εξωτερικό χρέος, που αφορούσαν 107 χώρες.



Αν και υπήρχαν κράτη με επαναλαμβανόμενες χρεοκοπίες, η αλήθεια είναι ότι λίγες χώρες έχουν λευκό μητρώο. Όπως έγραψε και ο Άνταμ Σμιθ το 1776, στο έργο του «Ο Πλούτος των Εθνών», «όταν το εθνικό χρέος έχει σωρευτεί σε συγκεκριμένο βαθμό, τότε σπανίως μπορεί να βρει κανείς παράδειγμα δίκαιης και πλήρους αποπληρωμής του». Στην πράξη, ωστόσο, το πράγμα αποδεικνύεται πολύ δύσκολο...

Σε ένα κόσμο ο οποίος είναι κυριολεκτικά πνιγμένος στα χρέη, είναι γεγονός πως υπάρχουν και πέντε χώρες οι οποίες δεν χρωστάνε δεκάρα τσακιστή!

Το Μακάο, η μοναδική περιοχή της Κίνας όπου επιτρέπεται ο τζόγος, με λίγο παραπάνω από μισό εκατομμύριο κατοίκους και έσοδα που πέρυσι πλησίασαν τα 50 δισ. δολάρια. Οι βρετανικές Παρθένες Νήσοι, κάπου στον βόρειο Ατλαντικό Ωκεανό, που επισήμως έχουν 27.800 κατοίκους.
Χορεύοντας με το... χρέος (δημόσιο και ιδιωτικό)

Το Σουλτανάτο του Μπρουνέι, που έγινε ανεξάρτητο κράτος μόλις την 1η Ιανουαρίου 1984, έχει 400.000 και κάτι κατοίκους και παράγει 170.000 βαρέλια πετρελαίου την ημέρα. Το ευρωπαϊκό Λίχτενσταϊν, χωμένο ανάμεσα στην Ελβετία και την Αυστρία, που είναι η έκτη μικρότερη ανεξάρτητη χώρα στον πλανήτη -με την πλειοψηφία των περίπου 35.000 κατοίκων του να είναι Γερμανοί και το μέσο ετήσιο κατά κεφαλή εισόδημα να ξεπερνά τα 95.000 δολάρια. Και τέλος, το Παλάου, ένα νησιωτικό σύμπλεγμα στο δυτικό Ειρηνικό Ωκεανό, ένας επίγειος παράδεισος που τον απολαμβάνουν 21.000 μόνιμοι κάτοικοι.

Κάπου ένα εκατομύριο άνθρωποι, λοιπόν, πάνω σε αυτόν τον πλανήτη περνούν τη ζωή τους χωρίς να χρειάζεται να ανησυχούν για το πόσα χρωστούν οι ίδιοι ή το κράτος τους, ούτε να πονοκεφαλιάζουν για τις δόσεις που τρέχουν και τις θυσίες που καλούνται να κάνουν προκειμένου να τις αποπληρώσουν.
Χορεύοντας με το... χρέος (δημόσιο και ιδιωτικό)

Οι υπόλοιποι, που την Πέμπτη το βράδυ αριθμούσαμε 7 δισεκατομμύρια, 321 εκατομμύρια, 140 χιλιάδες και 67, βρισκόμαστε σε πιο... δυσάρεστη θέση. Είτε λιγότερο -όπως οι Σαουδάραβες, οι Ιρανοί ή ακόμη και οι Ρώσοι (το χρέος των τελευταίων ανέρχεται σε λιγότερο από 20% του ΑΕΠ τους)- είτε πολύ περισσότερο -όπως οι Βρετανοί, οι Γάλλοι, οι Αμερικανοί, οι Έλληνες φυσικά, μα πάνω από όλους οι Ιάπωνες, των οποίων το χρέος έχει φτάσει στο δυσθεώρητο ύψος του 250% του ΑΕΠ τους!

Συνολικά, σύμφωνα με το «ρολόι χρέους» του Economist, μόνο τα κράτη πάνω στη γη χρωστούσαν την Πέμπτη το βράδυ (ώρα 21:27 και 35 δευτερόλεπτα) τα 56 τρισεκατομμύρια, 238 δισεκατομμύρια, 694 εκατομμύρια, 417 χιλιάδες και 424 δολάρια. Ένα ποσό, δηλαδή, το οποίο αντιστοιχεί στο 74% του παγκόσμιου ΑΕΠ και, θεωρητικά, βρίσκεται πολύ κοντά στα αποδεκτά όρια που έχουν τεθεί (για παράδειγμα, στην Ευρωζώνη και σύμφωνα με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, δεν πρέπει να ξεπερνά το 60%). Δυστυχώς, όμως, η διαπίστωση αυτή δεν είναι καθησυχαστική, για δύο κυρίως λόγους.
Χορεύοντας με το... χρέος (δημόσιο και ιδιωτικό)

XΡΕΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
Ο πρώτος έχει να κάνει με το γεγονός ότι το δημόσιο χρέος είναι σωρευμένο στις αναπτυγμένες χώρες, κάτι που οφείλεται στο «λαχάνιασμα» της οικονομικής τους μηχανής εδώ και δεκαετίες και πολύ πιο έντονα μετά την κρίση που ξέσπασε το 2008 -γεγονός που τις οδήγησε στη λύση των δανεικών και του πλαστικού χρήματος προκειμένου η οικονομική δραστηριότητα και το μέσο ποσοστό κέρδους να διατηρηθούν σε ανεκτά επίπεδα. Όσο για τον δεύτερο, αφορά μιαν απλή διαπίστωση: πως όταν μιλάμε για χρέος, συνιστά μάλλον αυθαιρεσία να αναφερόμαστε μόνο στο δημόσιο και να μην υπολογίζουμε σε αυτό και τις υποχρεώσεις των ιδιωτών, νοικοκυριών και επιχειρήσεων. Στην περίπτωση που το αποτολμήσουμε, όμως, τότε τα νούμερα θα γίνουν... πύραυλος και θα υπερδιπλασιαστούν. Κι αυτό σημαίνει ότι η αναλογία του συνολικού χρέους προς το ΑΕΠ πλησιάζει (αν δεν ξεπερνά) το 200%!
Χορεύοντας με το... χρέος (δημόσιο και ιδιωτικό)

Το ερώτημα που τίθεται είναι, κατά συνέπεια, προφανές: Μπορεί ο κόσμος να σωθεί από αυτόν τον βραχνά -κι αν ναι, πώς; Η αλήθεια είναι ότι, όπως έχει δείξει η σύγχρονη ιστορία της ανθρωπότητας -η ιστορία του καπιταλισμού, δηλαδή- ο κλασικός τρόπος για να αντιμετωπιστεί μια κρίση χρέους είναι η μαζική διαγραφή του. Μόνο που αυτό συνέβαινε, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, μετά από τεράστιες τραγωδίες και εκτεταμένη καταστροφή των παραγωγικών δυνάμεων, οι οποίες προκαλούνται κυρίως από πολέμους -όπως έγινε με τη Γερμανία, μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου- κάτι που επέτρεπε στην οικονομία να κάνει ένα είδος «restart».

ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ
Στις μέρες μας, ωστόσο, κάτι τέτοιο είναι τουλάχιστον παράτολμο, μιας και με τη δύναμη πυρός που υπάρχει στον πλανήτη (ακόμη και χωρίς τα πυρηνικά όπλα...), η καταστροφή μπορεί να είναι τόσο μεγάλη και εκτεταμμένη ώστε, στην πράξη, να αποδειχθεί ότι θα έχει αναντίστρεπτες συνέπειες.

Αυτός είναι και ο λόγος που -χωρίς να έχει αποκλειστεί το παραπάνω σενάριο, σε διάφορες εκδοχές...- οι ειδικοί σπαζοκεφαλιάζουν για να βρουν άλλες απαντήσεις απέναντι στην τεράστια κρίση χρέους. Μέχρι να τη βρουν δε, συστήνουν ανεπιφύλακτα να μάθουμε να ζούμε με το χρέος μας.

«Το χρέος είναι πολύ υψηλό για να αντιμετωπιστεί είτε μέσω λιτότητας είτε μέσω ανάπτυξης», έγραφε χαρακτηριστικά το Bloomberg στις 5 του περασμένου Ιανουαρίου, επικαλούμενο μια μελέτη του οίκου McKinsey. «Το χρέος μπορεί να σε σκοτώσει, αλλά κανείς δεν μπορεί να ζήσει χωρίς αυτό», σημείωνε στους New York Times ο Φλόιντ Νόρις, πριν από περίπου τέσσερα χρόνια, στις 4 Αυγούστου 2011. Όποιος δεν έχει πειστεί, μπορεί να μελετήσει λίγο καλύτερα την περίπτωση της Ελλάδας -το πρόβλημα του χρέους δεν έχει συμβατική λύση...

ΕΥΡΩΖΩΝΗ
Γόρδιος δεσμός το χρέος, μονόδρομος η αναδιάρθρωση

Για την Ευρωζώνη, η υπόθεση του δημόσιου χρέους μοιάζει με Γόρδιο Δεσμό. Σύμφωνα με την Eurostat, φτάνει στα 9,25 τρισ. ευρώ και αντιστοιχεί στο 92,1% του συνολικού ΑΕΠ των 19 χωρών-μελών. Το ποσοστό του είναι, σε όλες σχεδόν τις χώρες, πολύ υψηλότερο από το αποδεκτό όριο του 60% που προβλέπει η Συνθήκη του Μάαστριχτ -η οποία, προφανώς, αντανακλά τα δεδομένα μιας άλλης εποχής. Αρκετές από αυτές βρίσκονται σε κόκκινο συναγερμό: Εκτός από την Ελλάδα, το δημόσιο χρέος Ιταλίας, Ισπανίας και Πορτογαλίας ξεπερνά ήδη το 150%. Όσο για το άθροισμα δημόσιου και ιδιωτικού χρέους, εκτινάχθηκε στα ύψη από το 2007 ως σήμερα, όπως δείχνει και ο σχετικός πίνακας.

Σύμφωνα με τους υπολογισμούς των οικονομολόγων Μπάρι Άιχενγκριν και Ούγκο Πανίτσα, προκειμένου να υπάρξει σταθεροποίηση του χρέους στην Ευρωζώνη και αυτό να αρχίσει να βαίνει σταδιακά μειούμενο προς το όριο του 60%, θα έπρεπε να συμβεί κάτι εξωπραγματικό, με βάση τα σημερινά δεδομένα: Από τώρα και μέχρι το 2030, δηλαδή για τα επόμενα 15 χρόνια, οι χώρες θα πρέπει να καταγράφουν ετησίως πρωτογενή πλεονάσματα τα οποία θα κυμαίνονται από 4% τουλάχιστον (για την Ισπανία) μέχρι και 7,2% (στην περίπτωση της Ελλάδας). «Υπάρχουν πολλοί λόγοι, πολιτικοί και οικονομικοί, που μας κάνουν να αμφισβητούμε το εάν και κατά πόσο κάτι τέτοιο είναι εφικτό και βιώσιμο», σημειώνουν οι δύο οικονομολόγοι.

«Η παγκόσμια υπερχρέωση ήρθε για να μείνει», έγραφε στις 6 Φεβρουαρίου η ιταλική οικονομική εφημερίδα Il Sole24ore, επικαλούμενη τα συμπεράσματα μελέτης της McKinsey Global Institute (MGI), για να προσθέσει: Το χρέος αυξάνεται συνεχώς από το 2007, από τότε που ξέσπασε η κρίση των ενυπόθηκων δανείων, και προβλέπεται να συνεχίσει στην ίδια πορεία στις περισσότερες αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες -των ευρωπαϊκών συμπεριλαμβανομένων, φυσικά. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το παρακάτω συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει η MGI η οποία, εμμέσως πλην σαφώς, αποδέχεται τις αναλύσεις του «θείου Κάρολου».

«Το χρέος θα συνεχίσει να αποτελεί ένα θεμελιώδες εργαλείο για την παγκόσμια οικονομία, χρηματοδοτώντας τις αναγκαίες επενδύσεις στις υποδομές, την επέκταση των επιχειρήσεων και την ανάπτυξη των αστικών κέντρων», σημειώνει η MGI και συνεχίζει: «Ταυτόχρονα, όμως, τα υψηλά ποσοστά του χρέους, είτε δημόσιου είτε ιδιωτικού, έχει αποδειχθεί ιστορικά ότι συνιστούν εμπόδιο στην ανάπτυξη και εγείρουν κινδύνους χρηματοπιστωτικών κρίσεων που, με τη σειρά τους, πυροδοτούν βαθιές οικονομικές υφέσεις. Για τους λόγους αυτούς, πρέπει να υπάρξει ευρύτερη γκάμα εργαλείων και μεθόδων, προκειμένου αφενός να αποφευχθεί ο υπέρμετρος δανεισμός και, αφετέρου, να υπάρξουν αποτελεσματικές αναδιαρθρώσεις του χρέους όπου και όταν χρειάζεται».

Είναι πολλοί αυτοί που υποστηρίζουν ότι στην Ευρωζώνη (όχι μόνο στην Ελλάδα) δεν χρειάζεται, γιατί το χρέος είναι βιώσιμο;



FINANCIAL TIMES (Από το editorial της Δευτέρας 8 Ιουνίου)
Σταματήστε να ανησυχείτε!

Τα πρώτα χρόνια του αιώνα, το χρέος δεν προκαλούσε ιδιαίτερο πολιτικό ενδιαφέρον. Αυτό συνέβαινε, όμως, πριν η καταιγίδα της κρίσης χτυπήσει την παγκόσμια οικονομία, προκαλώντας ζημιές για την αποκατάσταση των οποίων θα απαιτηθούν δεκαετίες (...) Έτσι, πολύ γρήγορα, το χρέος υποσκέλισε κάθε άλλο ζήτημα. Στις εκλογές, στον ανεπτυγμένο κόσμο, κυριαρχούσε η δημοσιονομική πειθαρχία.

Σχεδόν μισή δεκαετία αργότερα, ο δανεισμός έχει σε γενικές γραμμές τεθεί υπό έλεγχο. Όμως, μετά από πολλά χρόνια διψήφιων ελλειμμάτων, έχει σωρευτεί ένα χρέος, το βάρος του οποίου είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτό που θα μπορούσαν να αντέξουν τα κράτη. Το ερώτημα που τίθεται, λοιπόν, είναι με ποια ταχύτητα μπορεί και πρέπει να μειωθεί το χρέος.

(...) Όπως αναφέρει πρόσφατο έγγραφο του ΔΝΤ, οι περισσότερες χώρες δικαιούνται να χαλαρώσουν: το ποσοστό του χρέους μπορεί να μειώνεται σε οργανική διασύνδεση με την ανάπτυξη ή με την εκμετάλλευση των καλών οικονομικών συγκυριών (...) Οι επιλογές έχουν πλέον να κάνουν λιγότερο με τα μακροοικονομικά δεδομένα και περισσότερο με τη σύγκριση ανάμεσα στο κόστος από την πρόωρη εφαρμογή αυστηρών δημοσιονομικών πολιτικών και τον σαφώς χαμηλότερο κίνδυνο από μια κρίση δημόσιου χρέους. Κι αυτό διότι η μείωση του χρέους απαιτεί υψηλότερους φόρους και λιγότερες δημόσιες επενδύσεις, σε βάρος της ανάπτυξης.