Η μεταφορά πόρων από τα προγράμματα που παρουσιάζουν χαμηλή απορροφητικότητα σε αυτά που «τρέχουν» με μεγαλύτερη ταχύτητα προκρίνεται από το υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων ως η πιο αποτελεσματική λύση για την απρόσκοπτη απορρόφηση των πόρων του ΕΣΠΑ.
Ωστόσο, έως ότου γίνει η αναθεώρηση του προγράμματος, που προσδιορίζεται στο δεύτερο εξάμηνο του 2020, η κυβέρνηση θα πρέπει να εξαντλήσει όλα τα διαθέσιμα μέσα που μπορεί να διαθέσει, αφού η αποφυγή απώλειας πόρων στο τέλος της Προγραμματικής Περιόδου 2014 - 2020 απαιτεί πολύ μεγάλη προσπάθεια καθώς ο στόχος που εξ ανάγκης τίθεται είναι η απορρόφηση τουλάχιστον 5 δισ. ευρώ ετησίως.
Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία (8/10/2019) η απορρόφηση του ΕΣΠΑ ανέρχεται μόλις στο 25,5% του συνολικού προϋπολογισμού και 28,52% συμπεριλαμβανομένου του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η τρέχουσα προγραμματική περίοδος ολοκληρώνεται το 2020, ωστόσο, λόγω του ότι ισχύει ο κανόνας ν+3, το οριστικό κλείσιμο θα γίνει στις 31/12/2023.
Με αυτά τα δεδομένα, το υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων εκτιμά ότι για την αποφυγή απώλειας πόρων χρειάζεται μια μέση αύξηση στον ρυθμό υλοποίησης κατά 20%-25% κατ' έτος έως το 2023, με ορισμένα Επιχειρησιακά Προγράμματα να απαιτούν ρυθμούς της τάξης του 50% καθώς παρουσιάζουν πολύ χαμηλή απορροφητικότητα.
Καμπανάκι και για το 2021-2027
Όπως επισημαίνουν στη «Ν» αρμόδιοι παράγοντες, το ποσοστό απορρόφησης είναι εξαιρετικά χαμηλό με αποτέλεσμα η χώρα μας να βρίσκεται στην 21η θέση μεταξύ των 28 χωρών της Ε.Ε., αν αναλογιστεί κανείς ότι η προγραμματική περίοδος άρχισε το 2014. Μάλιστα, επισημαίνουν ότι η καθυστέρηση απορρόφησης των πόρων της προγραμματικής περιόδου 2014-2020 ενέχει τον κίνδυνο να καθυστερήσει και η εκκίνηση της νέας προγραμματικής περιόδου 2021-2027 καθώς η χώρα μας τα έτη 2021, 2022 και 2023 θα προσπαθεί να κλείσει το τρέχον ΕΣΠΑ. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στο προσχέδιο του προϋπολογισμού για το 2020 έχει προβλεφθεί η υποεκτέλεση του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων κατά 600 εκατ. Με στόχο απορρόφησης τα 6,75 δισ., η πρόβλεψη απορρόφησης είναι στα 6,15 δισ. Ωστόσο, με τη σημερινή εικόνα θα πρόκειται για θαύμα αν η απόκλιση από τον στόχο περιοριστεί στα 600 εκατ.
Η «μίνι» αξιολόγηση και το αποθεματικό
Εύκολες λύσεις δεν υπάρχουν και έως ότου να υπάρξει, όπως προαναφέρθηκε, η συνολική αναθεώρηση του ΕΣΠΑ, η οποία θα πραγματοποιηθεί μετά το καλοκαίρι του 2020, ώστε να μεταφερθούν πόροι από προβληματικά προγράμματα σε άλλα που τρέχουν πιο γρήγορα, οι κινήσεις που μπορούν να γίνουν είναι περιορισμένες. Η πιο σημαντική είναι η «μίνι» αξιολόγηση που θα ολοκληρωθεί στο τέλος του μήνα, με αφορμή την απελευθέρωση του αποθεματικού επίδοσης, το οποίο αντιστοιχεί στο 6% του συνολικού προϋπολογισμού του ΕΣΠΑ περίπου. Πιο συγκριμένα 1,2 δισ. ευρώ θα κατευθυνθεί στις «επιτυχημένες» δράσεις του ΕΣΠΑ, δηλαδή σε αυτές με τα υψηλότερα ποσοστά απορρόφησης και επίτευξης ποιοτικών στόχων.
Ωστόσο, πριν από την αναθεώρηση του ΕΣΠΑ το υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων, που εποπτεύει την υλοποίησή του, θα προχωρά σε κινήσεις που σχετίζονται με την ωρίμανση νέων έργων και την επιτάχυνση ανάληψης νομικών δεσμεύσεων (συμβάσεις), την αξιοποίηση του εργαλείου υπερδέσμευσης, ώστε να επιτυγχάνεται η απρόσκοπτη ένταξη νέων πράξεων για το ομαλό κλείσιμο των επιχειρησιακών προγραμμάτων, την εντατικοποίηση και στοχευμένη στήριξη δικαιούχων ή και ομάδων δικαιούχων (π.χ. δήμοι) με ειδικά μέτρα και ενέργειες για την επιτάχυνση υλοποίησης έργων, την παρακολούθηση κρίσιμων έργων ανά Επιχειρησιακό Πρόγραμμα, με στόχο την επίσπευση της εμπρόθεσμης υλοποίησής τους.
Παρεμβάσεις ανά επιχειρησιακό πρόγραμμα
Πάντως, μείζονος σημασίας θα είναι και η διαμόρφωση σε συνεργασία με τις Διαχειριστικές Αρχές παρεμβάσεων επιτάχυνσης ανά Επιχειρησιακό Πρόγραμμα (crash programmes) απόλυτα στοχευμένων σε ολιγάριθμα και σημαντικά για την απορρόφηση ενός προγράμματος έργα, δράσεις ή ενέργειες.
Παράλληλα με τον εντοπισμό και την επίλυση των προβλημάτων που καθυστερούν την απορρόφηση του ΕΣΠΑ, το υπουργείο Ανάπτυξης κινητοποιεί και τα αρμόδια ανά Επιχειρησιακό Πρόγραμμα υπουργεία, υπενθυμίζοντας τις υποχρεώσεις και τις ενέργειες επιτάχυνσης που πρέπει να αναληφθούν για την επίτευξη των στόχων.
Οι μέχρι τώρα επιδόσεις του ΕΣΠΑ 2014-2020
Τo ΕΣΠΑ 2014-2020 περιλαμβάνει 6 Τομεακά Προγράμματα, 13 Περιφερειακά Προγράμματα, 6 Προγράμματα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας (ΕΕΣ) και το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ). H ενεργοποίηση του ΕΣΠΑ (Δημόσια Δαπάνη προσκλήσεων) ανέρχεται σε 27,1 δισ. ευρώ (105%) των διαθέσιμων πόρων σε όρους Δημόσιας Δαπάνης. Οι εντάξεις ανέρχονται σε 22,4 δισ. ευρώ (86%), οι νομικές δεσμεύσεις σε 15,68 δισ. ευρώ (60,7%) και οι δαπάνες προς πιστοποίηση (απορρόφηση) σε 7,4 δισ. (28,5% με το ΠΑΑ. Ως προς τα Τομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΤΕΠ), με στοιχεία 8/10/2019 οι δημοσιευμένες προσκλήσεις ανέρχονται σε 14,7 δισ. ευρώ (104,4%), οι εντάξεις σε 13,2 δισ. ευρώ (93%), οι νομικές δεσμεύσεις σε 9,1 δισ. (64,5%) και οι δαπάνες προς πιστοποίηση στα 3,7 δισ. ευρώ (26,2%).
Στα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΠΕΠ) που διαχειρίζονται οι 13 Περιφέρειες, οι δημοσιευμένες προσκλήσεις ανέρχονται σε 6,9 δισ. ευρώ (123,8%), οι εντάξεις σε 5,1 δισ. ευρώ (91,7%), οι νομικές δεσμεύσεις σε 2,7 δισ. ευρώ (49%) και οι δαπάνες προς πιστοποίηση σε 1,4 δισ. ευρώ (24,8%).
Στα Προγράμματα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας το ύψος των δημοσιευμένων προσκλήσεων ανέρχεται σε 528 εκατ. ευρώ (115,5%), οι εντάξεις σε 353 εκατ. (77%), οι νομικές δεσμεύσεις σε 353 εκατ. (77,4%) και οι δαπάνες προς πιστοποίηση στα 47 εκατ. ευρώ (10%).
Στο Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης οι προσκλήσεις ανέρχονται σε 4,9 δισ. ευρώ 86,7%), οι εντάξεις σε 3,6 δισ. ευρώ (64%), οι νομικές δεσμεύσεις σε 3,7 δισ. ευρώ (64%) και οι δαπάνες προς πιστοποίηση σε 2,2 δισ. ευρώ (39,4%).
Σημειώνεται ότι από τους πόρους του ΠΑΑ έχει εκχωρηθεί και στις 13 Περιφέρειες η διαχείριση περίπου 1,3 δισ. ευρώ για δράσεις που αφορούν, μεταξύ άλλων, έργα υποδομής, νέους αγρότες και καινοτόμες γεωργικές επιχειρήσεις και έχουν ενταχθεί πράξεις ύψους 1 δισ. ευρώ.
Όπως προαναφέρθηκε, για κάποια προγράμματα η επιτάχυνση απορρόφησης πόρων θα πρέπει να τρέξουν και με συν 50%. Ένα από αυτά είναι το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανταγωνιστικότητα - Επιχειρηματικότητα - Καινοτομία (το διαχειρίζεται το υπουργείο Ανάπτυξης), το οποίο αν και είναι το κατ' εξοχήν πρόγραμμα ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας παρουσιάζει απορρόφηση σε ποσοστό 17,85%.
Συγκεκριμένα, επί προϋπολογισμού 4,4 δισ. ευρώ, έχουν απορροφηθεί μόλις 790 εκατ. ευρώ. Αντίθετα, το υψηλότερο ποσοστό απορρόφησης κατέχει το ΕΠ Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευσης και Διά Βίου Μάθησης με 41,84%.
Στα ΠΕΠ, το υψηλότερο ποσοστό καταγράφει η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας με 33,96%.
Κίνδυνος για τα κονδύλια ΧΥΤΑ
Η σημερινή αρνητική εικόνα αποδίδεται από τους ίδιους παράγοντες στην αδράνεια που παρατηρήθηκε το προηγούμενο διάστημα, στο έλλειμμα συντονισμού μεταξύ των αρμόδιων αρχών, στη μη ωρίμανση νέων έργων, αλλά και στο σύστημα δημοπράτησης των μεγάλων έργων. Μάλιστα, ενδεικτικά αναφέρουν ότι το τρέχον ΕΣΠΑ διαθέτει 1 δισ. ευρώ για έργα ΧΥΤΑ και ΧΥΤΥ, τα οποία με ευθύνη των περιφερειών δεν έχουν προχωρήσει ακόμα. Αποτέλεσμα αυτού είναι να κινδυνεύουν να χαθούν οι συγκεκριμένοι πόροι, κάτι που επισήμανε και ο αρμόδιος επίτροπος Γιοχάνες Χαν. Υπογραμμίζεται ότι στην επόμενη προγραμματική περίοδο δεν υπάρχει κονδύλι για ΧΥΤΑ και ΧΥΤΥ, οπότε αν δεν γίνουν άμεσα τα έργα τότε η Ελλάδα θα κληθεί να τα υλοποιήσει με ίδιους πόρους.
Ωστόσο, έως ότου γίνει η αναθεώρηση του προγράμματος, που προσδιορίζεται στο δεύτερο εξάμηνο του 2020, η κυβέρνηση θα πρέπει να εξαντλήσει όλα τα διαθέσιμα μέσα που μπορεί να διαθέσει, αφού η αποφυγή απώλειας πόρων στο τέλος της Προγραμματικής Περιόδου 2014 - 2020 απαιτεί πολύ μεγάλη προσπάθεια καθώς ο στόχος που εξ ανάγκης τίθεται είναι η απορρόφηση τουλάχιστον 5 δισ. ευρώ ετησίως.
Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία (8/10/2019) η απορρόφηση του ΕΣΠΑ ανέρχεται μόλις στο 25,5% του συνολικού προϋπολογισμού και 28,52% συμπεριλαμβανομένου του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η τρέχουσα προγραμματική περίοδος ολοκληρώνεται το 2020, ωστόσο, λόγω του ότι ισχύει ο κανόνας ν+3, το οριστικό κλείσιμο θα γίνει στις 31/12/2023.
Με αυτά τα δεδομένα, το υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων εκτιμά ότι για την αποφυγή απώλειας πόρων χρειάζεται μια μέση αύξηση στον ρυθμό υλοποίησης κατά 20%-25% κατ' έτος έως το 2023, με ορισμένα Επιχειρησιακά Προγράμματα να απαιτούν ρυθμούς της τάξης του 50% καθώς παρουσιάζουν πολύ χαμηλή απορροφητικότητα.
Καμπανάκι και για το 2021-2027
Όπως επισημαίνουν στη «Ν» αρμόδιοι παράγοντες, το ποσοστό απορρόφησης είναι εξαιρετικά χαμηλό με αποτέλεσμα η χώρα μας να βρίσκεται στην 21η θέση μεταξύ των 28 χωρών της Ε.Ε., αν αναλογιστεί κανείς ότι η προγραμματική περίοδος άρχισε το 2014. Μάλιστα, επισημαίνουν ότι η καθυστέρηση απορρόφησης των πόρων της προγραμματικής περιόδου 2014-2020 ενέχει τον κίνδυνο να καθυστερήσει και η εκκίνηση της νέας προγραμματικής περιόδου 2021-2027 καθώς η χώρα μας τα έτη 2021, 2022 και 2023 θα προσπαθεί να κλείσει το τρέχον ΕΣΠΑ. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στο προσχέδιο του προϋπολογισμού για το 2020 έχει προβλεφθεί η υποεκτέλεση του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων κατά 600 εκατ. Με στόχο απορρόφησης τα 6,75 δισ., η πρόβλεψη απορρόφησης είναι στα 6,15 δισ. Ωστόσο, με τη σημερινή εικόνα θα πρόκειται για θαύμα αν η απόκλιση από τον στόχο περιοριστεί στα 600 εκατ.
Η «μίνι» αξιολόγηση και το αποθεματικό
Εύκολες λύσεις δεν υπάρχουν και έως ότου να υπάρξει, όπως προαναφέρθηκε, η συνολική αναθεώρηση του ΕΣΠΑ, η οποία θα πραγματοποιηθεί μετά το καλοκαίρι του 2020, ώστε να μεταφερθούν πόροι από προβληματικά προγράμματα σε άλλα που τρέχουν πιο γρήγορα, οι κινήσεις που μπορούν να γίνουν είναι περιορισμένες. Η πιο σημαντική είναι η «μίνι» αξιολόγηση που θα ολοκληρωθεί στο τέλος του μήνα, με αφορμή την απελευθέρωση του αποθεματικού επίδοσης, το οποίο αντιστοιχεί στο 6% του συνολικού προϋπολογισμού του ΕΣΠΑ περίπου. Πιο συγκριμένα 1,2 δισ. ευρώ θα κατευθυνθεί στις «επιτυχημένες» δράσεις του ΕΣΠΑ, δηλαδή σε αυτές με τα υψηλότερα ποσοστά απορρόφησης και επίτευξης ποιοτικών στόχων.
Ωστόσο, πριν από την αναθεώρηση του ΕΣΠΑ το υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων, που εποπτεύει την υλοποίησή του, θα προχωρά σε κινήσεις που σχετίζονται με την ωρίμανση νέων έργων και την επιτάχυνση ανάληψης νομικών δεσμεύσεων (συμβάσεις), την αξιοποίηση του εργαλείου υπερδέσμευσης, ώστε να επιτυγχάνεται η απρόσκοπτη ένταξη νέων πράξεων για το ομαλό κλείσιμο των επιχειρησιακών προγραμμάτων, την εντατικοποίηση και στοχευμένη στήριξη δικαιούχων ή και ομάδων δικαιούχων (π.χ. δήμοι) με ειδικά μέτρα και ενέργειες για την επιτάχυνση υλοποίησης έργων, την παρακολούθηση κρίσιμων έργων ανά Επιχειρησιακό Πρόγραμμα, με στόχο την επίσπευση της εμπρόθεσμης υλοποίησής τους.
Παρεμβάσεις ανά επιχειρησιακό πρόγραμμα
Πάντως, μείζονος σημασίας θα είναι και η διαμόρφωση σε συνεργασία με τις Διαχειριστικές Αρχές παρεμβάσεων επιτάχυνσης ανά Επιχειρησιακό Πρόγραμμα (crash programmes) απόλυτα στοχευμένων σε ολιγάριθμα και σημαντικά για την απορρόφηση ενός προγράμματος έργα, δράσεις ή ενέργειες.
Παράλληλα με τον εντοπισμό και την επίλυση των προβλημάτων που καθυστερούν την απορρόφηση του ΕΣΠΑ, το υπουργείο Ανάπτυξης κινητοποιεί και τα αρμόδια ανά Επιχειρησιακό Πρόγραμμα υπουργεία, υπενθυμίζοντας τις υποχρεώσεις και τις ενέργειες επιτάχυνσης που πρέπει να αναληφθούν για την επίτευξη των στόχων.
Οι μέχρι τώρα επιδόσεις του ΕΣΠΑ 2014-2020
Τo ΕΣΠΑ 2014-2020 περιλαμβάνει 6 Τομεακά Προγράμματα, 13 Περιφερειακά Προγράμματα, 6 Προγράμματα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας (ΕΕΣ) και το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ). H ενεργοποίηση του ΕΣΠΑ (Δημόσια Δαπάνη προσκλήσεων) ανέρχεται σε 27,1 δισ. ευρώ (105%) των διαθέσιμων πόρων σε όρους Δημόσιας Δαπάνης. Οι εντάξεις ανέρχονται σε 22,4 δισ. ευρώ (86%), οι νομικές δεσμεύσεις σε 15,68 δισ. ευρώ (60,7%) και οι δαπάνες προς πιστοποίηση (απορρόφηση) σε 7,4 δισ. (28,5% με το ΠΑΑ. Ως προς τα Τομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΤΕΠ), με στοιχεία 8/10/2019 οι δημοσιευμένες προσκλήσεις ανέρχονται σε 14,7 δισ. ευρώ (104,4%), οι εντάξεις σε 13,2 δισ. ευρώ (93%), οι νομικές δεσμεύσεις σε 9,1 δισ. (64,5%) και οι δαπάνες προς πιστοποίηση στα 3,7 δισ. ευρώ (26,2%).
Στα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΠΕΠ) που διαχειρίζονται οι 13 Περιφέρειες, οι δημοσιευμένες προσκλήσεις ανέρχονται σε 6,9 δισ. ευρώ (123,8%), οι εντάξεις σε 5,1 δισ. ευρώ (91,7%), οι νομικές δεσμεύσεις σε 2,7 δισ. ευρώ (49%) και οι δαπάνες προς πιστοποίηση σε 1,4 δισ. ευρώ (24,8%).
Στα Προγράμματα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας το ύψος των δημοσιευμένων προσκλήσεων ανέρχεται σε 528 εκατ. ευρώ (115,5%), οι εντάξεις σε 353 εκατ. (77%), οι νομικές δεσμεύσεις σε 353 εκατ. (77,4%) και οι δαπάνες προς πιστοποίηση στα 47 εκατ. ευρώ (10%).
Στο Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης οι προσκλήσεις ανέρχονται σε 4,9 δισ. ευρώ 86,7%), οι εντάξεις σε 3,6 δισ. ευρώ (64%), οι νομικές δεσμεύσεις σε 3,7 δισ. ευρώ (64%) και οι δαπάνες προς πιστοποίηση σε 2,2 δισ. ευρώ (39,4%).
Σημειώνεται ότι από τους πόρους του ΠΑΑ έχει εκχωρηθεί και στις 13 Περιφέρειες η διαχείριση περίπου 1,3 δισ. ευρώ για δράσεις που αφορούν, μεταξύ άλλων, έργα υποδομής, νέους αγρότες και καινοτόμες γεωργικές επιχειρήσεις και έχουν ενταχθεί πράξεις ύψους 1 δισ. ευρώ.
Όπως προαναφέρθηκε, για κάποια προγράμματα η επιτάχυνση απορρόφησης πόρων θα πρέπει να τρέξουν και με συν 50%. Ένα από αυτά είναι το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανταγωνιστικότητα - Επιχειρηματικότητα - Καινοτομία (το διαχειρίζεται το υπουργείο Ανάπτυξης), το οποίο αν και είναι το κατ' εξοχήν πρόγραμμα ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας παρουσιάζει απορρόφηση σε ποσοστό 17,85%.
Συγκεκριμένα, επί προϋπολογισμού 4,4 δισ. ευρώ, έχουν απορροφηθεί μόλις 790 εκατ. ευρώ. Αντίθετα, το υψηλότερο ποσοστό απορρόφησης κατέχει το ΕΠ Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευσης και Διά Βίου Μάθησης με 41,84%.
Στα ΠΕΠ, το υψηλότερο ποσοστό καταγράφει η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας με 33,96%.
Κίνδυνος για τα κονδύλια ΧΥΤΑ
Η σημερινή αρνητική εικόνα αποδίδεται από τους ίδιους παράγοντες στην αδράνεια που παρατηρήθηκε το προηγούμενο διάστημα, στο έλλειμμα συντονισμού μεταξύ των αρμόδιων αρχών, στη μη ωρίμανση νέων έργων, αλλά και στο σύστημα δημοπράτησης των μεγάλων έργων. Μάλιστα, ενδεικτικά αναφέρουν ότι το τρέχον ΕΣΠΑ διαθέτει 1 δισ. ευρώ για έργα ΧΥΤΑ και ΧΥΤΥ, τα οποία με ευθύνη των περιφερειών δεν έχουν προχωρήσει ακόμα. Αποτέλεσμα αυτού είναι να κινδυνεύουν να χαθούν οι συγκεκριμένοι πόροι, κάτι που επισήμανε και ο αρμόδιος επίτροπος Γιοχάνες Χαν. Υπογραμμίζεται ότι στην επόμενη προγραμματική περίοδο δεν υπάρχει κονδύλι για ΧΥΤΑ και ΧΥΤΥ, οπότε αν δεν γίνουν άμεσα τα έργα τότε η Ελλάδα θα κληθεί να τα υλοποιήσει με ίδιους πόρους.
