Μια νίκη εκτός συνόρων – και άλλη μία ήττα εντός. Ο Μπόρις Τζόνσον έχει την ικανοποίηση να είναι ο πρωθυπουργός που θα πετύχει, όπως υποσχόταν, την έξοδο της Βρετανίας από την Ε.Ε., και μάλιστα συντεταγμένη, παρά τις διαδόσεις των αντιπάλων του ότι οι προτάσεις του προς τους "27” ήταν προσχηματικές και η βαθύτερη επιθυμία του συνίστατο σε ένα "σκληρό Brexit”.
Όμως χωρίς τη συναίνεση των Βορειοϊρλανδών Προτεσταντών Ενωτικών του DUP που στηρίζουν την κυβέρνησή του, ο δρόμος προς την έγκριση της συμφωνίας από τη Βουλή των Κοινοτήτων κρύβει πολλές παγίδες.
Το ένστικτο πολιτικής επιβίωσης επέβαλλε στον ένοικο της Ντάουνινγκ Στριτ την επίτευξη συμφωνίας, ώστε και η χώρα του να μην βιώσει το πιθανό χάος μιας ασύντακτης εξόδου και ο ίδιος να μην εμπλακεί σε μία μεγάλη θεσμική κρίση, εφόσον δεν σκόπευε να υλοποιήσει την εντολή του κοινοβουλίου για επιδίωξη νέας παράτασης σε περίπτωση αδιεξόδου.
Η επαπειλούμενη διεθνής ύφεση και η ένταση των γεωπολιτικών ανταγωνισμών, με καχεκτική την παρουσία της Ε.Ε., επέβαλλε σε όλες τις πλευρές διαλλακτικότητα και αποφυγή περιττών σοκ. Όμως χρειαζόταν ειδικός χειρισμών των βρετανικών αντιφάσεων.
Κλειδί για την επίτευξη συμφωνίας ήταν καταρχήν το να διακοπεί το παιχνίδι των παρατάσεων και το να διαμορφωθεί το κατάλληλο δίλημμα, σε μία φάση κατά την οποία η βρετανική πολιτική τάξη πελαγοδρομούσε ανάμεσα στην έγκριση μιας συμφωνίας, το ασύντακτο Brexit και την αναίρεση της εξόδου από την Ε.Ε. μέσω δεύτερου δημοψηφίσματος.
Οδηγώντας τα πράγματα στο "παρά πέντε”, αλλά επιδεικνύοντας ευελιξία στις εμπιστευτικές διαπραγματεύσεις με τους "27”, ο Τζόνσον θα ζητήσει από τους Βρετανούς βουλευτές που συνεδριάζουν εκτάκτως το Σάββατο, αμέσως μετά την ολοκλήρωση της Ευρωπαϊκής Συνόδου Κορυφής, να επιλέξουν ανάμεσα σε μία έξοδο στις 31 Οκτωβρίου συντεταγμένη, βάσει της συμφωνίας που μόλις εκπόνησε με τους "27”, ή ασύντακτη.
Σε αυτό δείχνει να συντονίζεται με τις διαθέσεις της βρετανικής κοινής γνώμης, η οποία έχει κουραστεί από τη διαιώνιση του προβλήματος (το δίκτυο Sky μόλις εγκαινίασε Brexit-free πρόγραμμα από το οποίο θα απουσιάζει κάθε σχετική είδηση!) και ταυτοχρόνως, ασχέτως ιδιαίτερων προτιμήσεων, κατά πλειοψηφία πιστεύει, σύμφωνα με δημοσκοπήσεις, ότι η λαϊκή ετυμηγορία του δημοψηφίσματος του 2016 πρέπει να γίνει σεβαστή.
Αντιθέτως, η βρετανική αντιπολίτευση από τη μία υποστηρίζει ότι η νέα συμφωνία, στην οποία έβαλαν τη σφραγίδα τους και οι "27”, θα πρέπει να απορριφθεί και από την άλλη ότι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα πρέπει να δώσει παράταση για άλλον έναν γύρο διαπραγματεύσεων – σενάριο στο οποίο τουλάχιστον η Γαλλία έχει ξεκαθαρίσει ότι δεν θα συναινέσει παρά μόνο υπό τον όρο σημαντικών πολιτικών εξελίξεων, όπως ένα νέο δημοψήφισμα (για το οποίο δεν υπάρχει πλειοψηφία στη Βουλή των Κοινοτήτων) ή εκλογές, τις οποίες επίσης μπλοκάρει το κοινοβούλιο, όσο δεν απομακρύνεται ο κίνδυνος ενός "σκληρού Brexit”.
Πρόκειται για παραλογισμό που στην μεν περίπτωση των Φιλελεύθερων Δημοκρατών εξηγείται από τη ρητή επιδίωξή τους να αποτρέψουν οποιοδήποτε Brexit, στην δε περίπτωση των Εργατικών αποκλειστικά από τις παραλυτικές εσωκομματικές ισορροπίες – ιδίως αν σκεφτεί κανείς ότι το τέλος του "σίριαλ” διευκολύνει τον Τζέρεμι Κόρμπιν να επικεντρώσει στο πεδίο που θεωρεί προνομιακό, δηλ. την αντιπαράθεση με τους Συντηρητικούς στην ακολουθούμενη οικονομική και κοινωνική πολιτική.
Όλα αυτά δεν επιλύουν το πρόβλημα του Τζόνσον με το DUP – η στάση του οποίου θα επηρεάσει και ευρωσκεπτικιστές Συντηρητικούς βουλευτές.
Ο Τζόνσον κατάφερε να οδηγηθεί σε συμφωνία προβάλλοντας αφενός σχετικά αξιόπιστη απειλή σκληρής εξόδου, αλλά και προβαίνοντας αφετέρου σε υποχωρήσεις τις οποίες η προκάτοχός του Τερέζα Μέι διαβεβαίωνε ότι κανένας Βρετανός πρωθυπουργός δεν θα μπορούσε να αποδεχτεί. Η κυριότερη αφορά την θέσπιση τελωνειακών ελέγχων μεταξύ της Βόρειας Ιρλανδίας και του λοιπού Ηνωμένου Βασιλείου, μολονότι ονομαστικά το τελωνειακό καθεστώς της επίμαχης περιοχής παραμένει βρετανικό.
Το γεγονός ότι η αρχηγός του DUP Αρλέν Φόστερ παραμένει στο Λονδίνο για διαβουλεύσεις δείχνει πάντως ότι το παιχνίδι δεν έχει τελειώσει. Τη στάση των Ενωτικών μπορεί να καθορίσει η απόσπαση χρηματοδοτικών ενισχύσεων από την κεντρική κυβέρνηση και ακόμη περισσότερο ο φόβος ότι μια στάση "δυναμιτιστή” της συμφωνίας θα κοστίσει ίσως ακριβά στο DUP κατά τις εκλογές που αργά ή γρήγορα θα έρθουν.
Πέρα από τις τεχνικές λεπτομέρειες σχετικά με το ιρλανδικό σύνορο, το κρίσιμο στοιχείο είναι η πολιτική ρύθμιση που επιτρέπει και στις δύο κοινότητες της Βόρειας Ιρλανδίας (Προτεστάντες και Καθολικούς) να έχουν έλεγχο της διαδικασίας. Το σχέδιο συμφωνίας Βρετανίας-Ε.Ε. προβλέπει ότι το διαμορφούμενο ιδιαίτερο καθεστώς της περιοχής θα τεθεί στην κρίση του τοπικού κοινοβουλίου του Στόρμοντ τέσσερα χρόνια μετά το τέλος της μεταβατικής περιόδου το 2020, είτε με απλή πλειοψηφία, είτε με σταθμισμένη διακοινοτική ψηφοφορία (οπότε η ψηφοφορία θα επαναληφθεί μετά από άλλα 8 χρόνια). Σε περίπτωση απόρριψης θα υπάρξει διετής περίοδος νέας διαπραγμάτευσης και σε περίπτωση αναστολής των εργασιών του Στόρμοντ διαιώνιση της υπάρχουσας συμφωνίας.
Μία άλλη περισσότερο διακριτική υποχώρηση, αφορά την υποκρυπτόμενη ανησυχία που κατεξοχήν διακατείχε τους "27”, ήτοι τη μετατροπή της αυριανής Βρετανίας σε χώρο αθέμιτου ανταγωνισμού μέσω ρυθμιστικού "ντάμπινγκ”. Ο Τζόνσον συμφώνησε να συμπεριληφθεί στην πολιτική διακήρυξη της συμφωνίας η δέσμευση ότι η Βρετανία θα παρακολουθεί τις εργασιακές και περιβαλλοντικές προδιαγραφές της Ε.Ε., προκειμένου να διατηρήσει καθεστώς μηδενικών δασμών στην εμπορική σχέση που θα διαπραγματευτούν οι δύο πλευρές αμέσως μετά το διαζύγιο. Πρόκειται για βασικό επιχείρημα των... Εργατικών κατά του Brexit όπως το οραματίζονται οι Συντηρητικοί, αλλά και για απόδειξη του ότι οι "27” ενδιαφέρονταν από την πρώτη στιγμή να προκαταλάβουν την διαπραγμάτευση της "επόμενης μέρας”, για την οποία υποτίθεται ότι δεν είχαν απολύτως τίποτε να πουν όσο εκκρεμούσε η συμφωνία διαζυγίου.
Όμως χωρίς τη συναίνεση των Βορειοϊρλανδών Προτεσταντών Ενωτικών του DUP που στηρίζουν την κυβέρνησή του, ο δρόμος προς την έγκριση της συμφωνίας από τη Βουλή των Κοινοτήτων κρύβει πολλές παγίδες.
Το ένστικτο πολιτικής επιβίωσης επέβαλλε στον ένοικο της Ντάουνινγκ Στριτ την επίτευξη συμφωνίας, ώστε και η χώρα του να μην βιώσει το πιθανό χάος μιας ασύντακτης εξόδου και ο ίδιος να μην εμπλακεί σε μία μεγάλη θεσμική κρίση, εφόσον δεν σκόπευε να υλοποιήσει την εντολή του κοινοβουλίου για επιδίωξη νέας παράτασης σε περίπτωση αδιεξόδου.
Η επαπειλούμενη διεθνής ύφεση και η ένταση των γεωπολιτικών ανταγωνισμών, με καχεκτική την παρουσία της Ε.Ε., επέβαλλε σε όλες τις πλευρές διαλλακτικότητα και αποφυγή περιττών σοκ. Όμως χρειαζόταν ειδικός χειρισμών των βρετανικών αντιφάσεων.
Κλειδί για την επίτευξη συμφωνίας ήταν καταρχήν το να διακοπεί το παιχνίδι των παρατάσεων και το να διαμορφωθεί το κατάλληλο δίλημμα, σε μία φάση κατά την οποία η βρετανική πολιτική τάξη πελαγοδρομούσε ανάμεσα στην έγκριση μιας συμφωνίας, το ασύντακτο Brexit και την αναίρεση της εξόδου από την Ε.Ε. μέσω δεύτερου δημοψηφίσματος.
Οδηγώντας τα πράγματα στο "παρά πέντε”, αλλά επιδεικνύοντας ευελιξία στις εμπιστευτικές διαπραγματεύσεις με τους "27”, ο Τζόνσον θα ζητήσει από τους Βρετανούς βουλευτές που συνεδριάζουν εκτάκτως το Σάββατο, αμέσως μετά την ολοκλήρωση της Ευρωπαϊκής Συνόδου Κορυφής, να επιλέξουν ανάμεσα σε μία έξοδο στις 31 Οκτωβρίου συντεταγμένη, βάσει της συμφωνίας που μόλις εκπόνησε με τους "27”, ή ασύντακτη.
Σε αυτό δείχνει να συντονίζεται με τις διαθέσεις της βρετανικής κοινής γνώμης, η οποία έχει κουραστεί από τη διαιώνιση του προβλήματος (το δίκτυο Sky μόλις εγκαινίασε Brexit-free πρόγραμμα από το οποίο θα απουσιάζει κάθε σχετική είδηση!) και ταυτοχρόνως, ασχέτως ιδιαίτερων προτιμήσεων, κατά πλειοψηφία πιστεύει, σύμφωνα με δημοσκοπήσεις, ότι η λαϊκή ετυμηγορία του δημοψηφίσματος του 2016 πρέπει να γίνει σεβαστή.
Αντιθέτως, η βρετανική αντιπολίτευση από τη μία υποστηρίζει ότι η νέα συμφωνία, στην οποία έβαλαν τη σφραγίδα τους και οι "27”, θα πρέπει να απορριφθεί και από την άλλη ότι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα πρέπει να δώσει παράταση για άλλον έναν γύρο διαπραγματεύσεων – σενάριο στο οποίο τουλάχιστον η Γαλλία έχει ξεκαθαρίσει ότι δεν θα συναινέσει παρά μόνο υπό τον όρο σημαντικών πολιτικών εξελίξεων, όπως ένα νέο δημοψήφισμα (για το οποίο δεν υπάρχει πλειοψηφία στη Βουλή των Κοινοτήτων) ή εκλογές, τις οποίες επίσης μπλοκάρει το κοινοβούλιο, όσο δεν απομακρύνεται ο κίνδυνος ενός "σκληρού Brexit”.
Πρόκειται για παραλογισμό που στην μεν περίπτωση των Φιλελεύθερων Δημοκρατών εξηγείται από τη ρητή επιδίωξή τους να αποτρέψουν οποιοδήποτε Brexit, στην δε περίπτωση των Εργατικών αποκλειστικά από τις παραλυτικές εσωκομματικές ισορροπίες – ιδίως αν σκεφτεί κανείς ότι το τέλος του "σίριαλ” διευκολύνει τον Τζέρεμι Κόρμπιν να επικεντρώσει στο πεδίο που θεωρεί προνομιακό, δηλ. την αντιπαράθεση με τους Συντηρητικούς στην ακολουθούμενη οικονομική και κοινωνική πολιτική.
Όλα αυτά δεν επιλύουν το πρόβλημα του Τζόνσον με το DUP – η στάση του οποίου θα επηρεάσει και ευρωσκεπτικιστές Συντηρητικούς βουλευτές.
Ο Τζόνσον κατάφερε να οδηγηθεί σε συμφωνία προβάλλοντας αφενός σχετικά αξιόπιστη απειλή σκληρής εξόδου, αλλά και προβαίνοντας αφετέρου σε υποχωρήσεις τις οποίες η προκάτοχός του Τερέζα Μέι διαβεβαίωνε ότι κανένας Βρετανός πρωθυπουργός δεν θα μπορούσε να αποδεχτεί. Η κυριότερη αφορά την θέσπιση τελωνειακών ελέγχων μεταξύ της Βόρειας Ιρλανδίας και του λοιπού Ηνωμένου Βασιλείου, μολονότι ονομαστικά το τελωνειακό καθεστώς της επίμαχης περιοχής παραμένει βρετανικό.
Το γεγονός ότι η αρχηγός του DUP Αρλέν Φόστερ παραμένει στο Λονδίνο για διαβουλεύσεις δείχνει πάντως ότι το παιχνίδι δεν έχει τελειώσει. Τη στάση των Ενωτικών μπορεί να καθορίσει η απόσπαση χρηματοδοτικών ενισχύσεων από την κεντρική κυβέρνηση και ακόμη περισσότερο ο φόβος ότι μια στάση "δυναμιτιστή” της συμφωνίας θα κοστίσει ίσως ακριβά στο DUP κατά τις εκλογές που αργά ή γρήγορα θα έρθουν.
Πέρα από τις τεχνικές λεπτομέρειες σχετικά με το ιρλανδικό σύνορο, το κρίσιμο στοιχείο είναι η πολιτική ρύθμιση που επιτρέπει και στις δύο κοινότητες της Βόρειας Ιρλανδίας (Προτεστάντες και Καθολικούς) να έχουν έλεγχο της διαδικασίας. Το σχέδιο συμφωνίας Βρετανίας-Ε.Ε. προβλέπει ότι το διαμορφούμενο ιδιαίτερο καθεστώς της περιοχής θα τεθεί στην κρίση του τοπικού κοινοβουλίου του Στόρμοντ τέσσερα χρόνια μετά το τέλος της μεταβατικής περιόδου το 2020, είτε με απλή πλειοψηφία, είτε με σταθμισμένη διακοινοτική ψηφοφορία (οπότε η ψηφοφορία θα επαναληφθεί μετά από άλλα 8 χρόνια). Σε περίπτωση απόρριψης θα υπάρξει διετής περίοδος νέας διαπραγμάτευσης και σε περίπτωση αναστολής των εργασιών του Στόρμοντ διαιώνιση της υπάρχουσας συμφωνίας.
Μία άλλη περισσότερο διακριτική υποχώρηση, αφορά την υποκρυπτόμενη ανησυχία που κατεξοχήν διακατείχε τους "27”, ήτοι τη μετατροπή της αυριανής Βρετανίας σε χώρο αθέμιτου ανταγωνισμού μέσω ρυθμιστικού "ντάμπινγκ”. Ο Τζόνσον συμφώνησε να συμπεριληφθεί στην πολιτική διακήρυξη της συμφωνίας η δέσμευση ότι η Βρετανία θα παρακολουθεί τις εργασιακές και περιβαλλοντικές προδιαγραφές της Ε.Ε., προκειμένου να διατηρήσει καθεστώς μηδενικών δασμών στην εμπορική σχέση που θα διαπραγματευτούν οι δύο πλευρές αμέσως μετά το διαζύγιο. Πρόκειται για βασικό επιχείρημα των... Εργατικών κατά του Brexit όπως το οραματίζονται οι Συντηρητικοί, αλλά και για απόδειξη του ότι οι "27” ενδιαφέρονταν από την πρώτη στιγμή να προκαταλάβουν την διαπραγμάτευση της "επόμενης μέρας”, για την οποία υποτίθεται ότι δεν είχαν απολύτως τίποτε να πουν όσο εκκρεμούσε η συμφωνία διαζυγίου.
