Άμεση και γρήγορη πρόσβαση στην πληροφορία και απευθείας συμμετοχή στην κριτική και στην επικοινωνία - που μπορεί να είναι υπερτοπική - επιβεβαιώνουν την άποψη ότι τα social media και ευρύτερα το διαδίκτυο ενισχύουν τη δημοκρατία και δημιουργούν ευκαιρίες για πολίτες και καταναλωτές.
Ταυτόχρονα όμως αναδεικνύουν κινδύνους, όπως αναφέρει η Eιρήνη Σταματούδη, LLM, PhD, Δικηγόρος, Καθηγήτρια Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Λευκωσίας, που μας περιγράφει το κενό εκπαίδευσης των χρηστών, τις αβεβαιότητες για τις επιχειρήσεις αλλά και τις υποθέσεις παραβίασης προσωπικών δεδομένων και πνευματικών δικαιωμάτων που φθάνουν στα δικηγορικά γραφεία.
Σε προβληματισμούς του τύπου: απειλείται η δημοκρατία στην ψηφιακή εποχή; οι χρήστες στα social media λειτουργούν δημοκρατικά; η κ. Σταματούδη απαντά: «Τα ψηφιακά μέσα, οι πλατφόρμες και τα κοινωνικά δίκτυα είναι μέσα. Το αποτέλεσμα εξαρτάται πάντοτε από την χρήση των μέσων που γίνεται. Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι η κατάσταση δεν είναι άναρχη όπως συνέβαινε πριν χρόνια διότι υπάρχει αντίδραση και απαίτηση από το κοινό. Συνεπώς βλέπουμε ότι οι ψηφιακοί διαμεσολαβητές υποχρεώνονται να ακολουθούν κανόνες καθώς και να ενημερώνουν για τους κανόνες αυτούς τους χρήστες τους. Ωστόσο σε ένα χαοτικό τοπίο όπως αυτό του διαδικτύου που δύσκολα μπορεί να βρει κανείς ποιος κρύβεται πίσω από ένα όνομα, που υπάρχει δυσκολία να ζητήσεις δικαίωση (π.χ. προσφεύγοντας στα δικαστήρια) από έναν διαμεσολαβητή που έχει τη βάση του σε άλλη χώρα, που δεν μπορεί να ελεγθεί πλήρως η τύχη των δεδομένων που εισάγονται στο σύστημα, που δεν αναγνωρίζονται εύκολα οι ψευδείς ειδήσεις, που δεν ελέγχεται ο πολλαπλασιασμός συκοφαντικών σχολίων από τα μέσα, κ.ο.κ., δεν μπορεί παρά να υπάρχουν προβλήματα. Ωστόσο θεωρώ ότι η δημοκρατία δεν απειλείται, κυρίως γιατί το διαδίκτυο ανεξάρτητα από τα προβλήματα που παρουσιάζει, παρουσιάζει και ευκαιρίες. Ίσως περισσότερο από ποτέ έχουμε άμεση και γρήγορη πρόσβαση στη γνώση και την πληροφορία, απευθείας συμμετοχή στην κριτική και την επικοινωνία και βρισκόμαστε πιο κοντά στον κόσμο χωρίς να χρειάζεται κατ’ ανάγκη να ταξιδέψουμε. Τα τελευταία αυτά στοιχεία ενισχύουν παρά απειλούν τη δημοκρατία».
Δεν υπάρχουν «κρατικά μυστικά»
Στη σημερινή εποχή, που υπάρχουν δυνατότητες να σπάσουν μέτρα ασφάλειας κρατικών φορέων, προκειμένου να αντληθούν δεδομένα, δεν φαίνεται να υπάρχει ασφαλές μίγμα τεχνολογίας και νομικού πλαισίου σε ένα δίχτυ προστασίας για τον δημόσιο ή τον ιδιωτικό τομέα.
«Δεν νομίζω ότι θα είμαστε ποτέ σε θέση να μιλήσουμε για απόλυτη ασφάλεια στον ψηφιακό κόσμο διότι η ασφάλεια είναι στενά συνδεδεμένη με την τεχνολογία και όσο η τεχνολογία θα εξελίσσεται τόσο η ασφάλεια θα κινδυνεύει (δηλαδή νέες τεχνολογίες θα ‘σπάνε’ τα υπάρχοντα μέτρα ασφαλείας κοκ). Υπάρχει νομικό πλαίσιο που ‘τιμωρεί’ αυτούς που επιδιώκουν να σπάσουν μέτρα ασφαλείας. Ωστόσο τιμωρείς μόνον όποιον μπορείς να εντοπίσεις. Και αυτό επίσης αποτελεί ζήτημα τεχνολογίας», σημειώνει.
Ελέγχω και ελέγχομαι
Με τις νέες τεχνολογίες και τα social media οι πολίτες/καταναλωτές απέκτησαν ένα εργαλείο για να ελέγχουν καλύτερα τη ζωή τους. Αυτό το εργαλείο όμως είναι σε κοινή χρήση με άλλους και άρα ο καθένας ξεχωριστά πέρα από τη δυνατότητα να ελέγχει καλύτερα τα δικά του δεδομένα και να κοινοποιεί τις απόψεις του έχει εκχωρήσει το δικαίωμα και σε άλλους να τα ελέγχουν. Κι εδώ αναδεικνύεται η νομική διάσταση του κινδύνου. Η κ. Σταματούδη, τονίζει ότι το ζήτημα της τύχης των δεδομένων μας θα πρέπει να μας ανησυχεί. Αν και τα τελευταία χρόνια έχει υπάρξει μία σημαντική αυστηροποίηση της σχετικής νομοθεσίας για τα προσωπικά δεδομένα και το απόρρητο των επικοινωνιών σε επίπεδο ευρωπαϊκής ένωσης άρα κατά συνέπεια και σε επίπεδο κρατών μελών της ΕΕ, δεν παύει να αποτελεί γεγονός ότι πολλές πλατφόρμες είτε την αγνοούν (ιδίως αν είναι εγκαταστημένες εκτός ΕΕ παρόλο που κάποιες διατάξεις είναι υποχρεωτικής εφαρμογής για όλες τις πλατφόρμες που δραστηριοποιούνται στην ΕΕ ανεξαρτήτως της χώρας εγκατάστασής τους) είτε δρουν στα όρια του νόμου καθώς και με αδιαφάνεια.
Η κ. Σταματούδη επισημαίνει επίσης ότι μπαίνοντας σε μία πλατφόρμα συναινούμε σε κάποιες χρήσεις των δεδομένων μας. Γεγονός ωστόσο είναι ότι πολλοί χρήστες πλατφορμών δεν γνωρίζουν σε τι έχουν συναινέσει γιατί δεν διαβάζουν τους όρους χρήσεις καθώς επίσης δεν γνωρίζουν αν γίνεται χρήση των δεδομένων τους για τις χρήσεις για τις οποίες έχουν συναινέσει ή και για άλλες.
Στο σημείο αυτό σημαντικό ρόλο δεν παίζει μόνον η νομοθεσία και η εφαρμογή της αλλά και η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση, κυρίως των νέων που αντιμετωπίζουν τα ζητήματα αυτά -λόγω ηλικίας και καμιά φορά και εξάρτησης- πιο αψήφιστα.
Κενό εκπαίδευσης
Η κ. Σταματούδη τονίζει ότι «θα πρέπει να μάθουμε ότι τα ψηφιακά μέσα δεν είναι προέκταση του χεριού μας, η χρήση τους δεν πρέπει να γίνεται αλόγιστα και ότι τα όρια μεταξύ χρήσης και κατάχρησης πολλές φορές δεν απέχουν πολύ. Οφείλουμε να είμαστε ενημερωμένοι χρήστες του διαδικτύου».
Το ευρύ κοινό δεν γνωρίζει τα νομικά του δικαιώματα. Διότι σε έναν κόσμο (όπως η ψηφιακός) που όλα κινούνται γρήγορα ακόμη και τα λίγα λεπτά που χρειάζονται για να μελετήσεις τους όρους χρήσης μιας πλατφόρμας ή να αναζητήσεις τι ισχύει σε κάποιες περιπτώσεις και ποια είναι τα δικαιώματά σου συνιστά πολύτιμο χρόνο που μερικοί δεν διαθέτουν. Κάποιοι μάλιστα σκέφτονται τι διείσδυση μπορεί να έχει ένας χρήστης σε μία πλατφόρμα κολοσσό. Μπορεί μόνος του να αλλάξει τα πράγματα;
Ωστόσο, σύμφωνα με την κ. Σταματούδη, οι μεγάλες αλλαγές ξεκίνησαν από μικρές κινήσεις και είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα για «το δικαίωμα στη λήθη» που κερδήθηκε νομολογιακά για τις μηχανές αναζήτησης - βάσει του οποίου αναγκάζονται οι μηχανές αυτές να αφαιρούν πληροφόρηση ύστερα από ένα χρονικό διάστημα και αίτηση του ενδιαφερομένου.
Αβεβαιότητες για τις επιχειρήσεις
Σχετικά με το νομικό πλαίσιο που διέπει την επιχειρηματικότητα στο διαδίκτυο, αυτό θεωρείται σύνθετο και εν πολλοίς ασαφές. Όπως μας εξηγεί η κ. Σταματούδη, πολλές έννοιες είναι σχετικά πρόσφατες και δεν έχουν δοκιμαστεί από τα δικαστήρια. Ταυτόχρονα είναι ασαφές ποιο είναι το εφαρμοστέο δίκαιο σε μία διαφορά που εμπλέκει άνω της μίας χώρας (κάτι σύνηθες στο διαδίκτυο λόγω του ότι δεν γνωρίζει σύνορα) καθώς ασαφές είναι επίσης σε κάποιες περιπτώσεις το ποιο δικαστήριο ποιας χώρας πρέπει να επιληφθεί κάποιας υπόθεσης. Για να δραστηριοποιείται μία επιχείρηση νόμιμα στο διαδίκτυο θα πρέπει να συμμορφώνεται με τα δίκαια όλων των κρατών στα οποία έχει πρόσβαση.
Ωστόσο υπάρχουν και πρακτικά ζητήματα, όπως το πως μπορείς να ξεχωρίσεις ή να διακριθείς σε μία άκρως ανταγωνιστική αγορά με πληθώρα παικτών, ζητήματα ασφάλειας, κ.ο.κ..
Πάντως τα τελευταία χρόνια έχει γίνει σημαντική πρόοδος σε όλα αυτά τα πεδία. Έχει ισχυροποιηθεί το νομικό πλαίσιο ιδίως της προστασίας των χρηστών και των καταναλωτών αλλά και οι επιχειρήσεις υποχρεούνται να καθιστούν γνωστούς τους όρους με τους οποίους δραστηριοποιούνται καθώς σε πολλές περιπτώσεις οφείλουν να καθιστούν γνωστά στους πελάτες τους και τα δικαιώματά τους.
Θέματα πρώτης γραμμής
Στο θέμα της πιστοποίησης των ψηφιακών πλατφορμών αναπτύσσονται ιδιωτικές πρωτοβουλίες χωρίς ωστόσο να υπάρχει ένα ενιαίο σύστημα για όλους. Eξάλλου υπάρχει και η άποψη ότι ένα γενικό σύστημα πιστοποίησης ενδέχεται να δημιουργούσε θέματα μονοπωλίου, λογοκρισίας, ελέγχου της ψηφιακής επιχειρηματικότητας, κ.ο.κ.. Πάντως, γίνονται κάποιες κινήσεις ώστε ειδησεογραφικές πλατφόρμες με αυθεντικές ειδήσεις να προτάσσονται στις αναζητήσεις αυτών που έχουν άγνωστης προέλευσης νέα και ενδεχομένως “fake’’.
Σημειώνεται επίσης ότι η πιο συνήθης δικηγορική ύλη σε σχέση με προσβολές στο διαδίκτυο είναι α) προσβολή προσωπικότητας και συκοφαντική δυσφήμιση, β) παραβίαση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας και γ) παραβιάσεις προσωπικών δεδομένων. Και τα τρία ζητήματα, όπως σημειώνει η κ. Σταματούδη, αποτελούν αντικείμενο του 6ου Συνεδρίου ΔΙΜΕΕ (Δίκαιο Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και Επικοινωνίας) που διοργανώνει η Νομική Βιβλιοθήκη στο Wyndham Grand Athens, την Παρασκευή στις 7 Φεβρουαρίου.
